Słownik pojęć optycznych

Aberracja sferyczna

Aberracja sferyczna to cecha soczewki, obiektywu, zwierciadła, układu optycznego, w tym oka, polegająca na tym, że promienie świetlne ogniskują się w różnej odległości od przedmiotu optycznego, zależnie od miejsca przechodzenia przez niego światła (inaczej centralnie, inaczej na obwodzie). Aberracja sferyczna przyczynia się do obniżenia ostrości widzenia. Aberracja sferyczna w oku jest spowodowana wadami refrakcji (krótkowzrocznością, dalekowzrocznością, astygmatyzmem). Promienie świetlne nie skupiają się w odpowiednim miejscu, przez co widziany obraz jest rozmazany i zniekształcony.

Acanthamoeba

Acanthamoeba to rodzaj ameb, powszechnie występujące w wilgotnych glebach, wodzie (zarówno słonej, jak i słodkiej) i powietrzu. Mogą być pasożytami człowieka i wywoływać chorobę zwaną akantamebozą. Choroba ta występuje pod różnymi postaciami takimi jak zapalenie płuc, przewlekłe ziarniniakowe zapalenie mózgu lub pełzakowate zapalenie rogówki. Pełzakowate zapalenie rogówki występuje zwykle jednostronnie, a predysponują do niego uszkodzenia rogówki (np. powstające wskutek noszenia soczewek kontaktowych). Objawia się światłowstrętem, zamgleniem widzenia, obrzękiem powieki i spojówki oraz bardzo silnym bólem oka. Pełzakowate zapalenie rogówki leczy się trudno, z powodu lekooporności pełzaków. Może ono prowadzić nawet do utraty wzroku.

Achromatopsja

Wada wzroku zwana inaczej całkowitą ślepotą barw spowodowana chorobą siatkówki, objawiająca się częściową lub całkowitą niemożnością rozpoznawania barw. Przyczyną achromatopsji jest nieprawidłowe działanie czopków lub ich ograniczona ilość. Czopki odpowiedzialne są nie tylko za widzenie barw ale również za widzenie ostre i fotopowe (widzenie dzienne). Osoby cierpiące na tą chorobę postrzegają świat niemal lub całkowicie w odcieniach szarości, są nadwrażliwi na światło oraz mają zaburzenia ostrego widzenia. Duża część chorych skarży się również na dodatkowe dolegliwości takie jak światłowstręt oraz oczopląs. Achromatopsja może być dziedziczna lub nabyta w wyniku różnego rodzaju uszkodzeń (np. siatkówki) i chorób.

ADD

Oznaczenie soczewek określające addycję (dodatek do bliży - w przypadku soczewek multifokalnych).

Agnozja

Agnozja to objaw, polegający na zaburzeniu możliwości identyfikowania oczywistych dla otoczenia przedmiotów. Najczęściej pojawia się nagle i powoduje, że znane przez daną osobę przedmioty przestają być przez nią rozpoznawane. Najczęściej występuje agnozja wzrokowa (inne to słuchowa i czuciowa). Przyczyną takiego stanu nie jest uszkodzenie narządu wzroku - chory widzi tak jak wcześniej, lecz nie rozumie, co widzi, chociaż rozpoznaje przedmioty za pomocą innych zmysłów. Przyczyną tego stanu jest uszkodzenie płatów potylicznych mózgu.

Akomodacja

Przystosowanie się oka do wyraźnego widzenia przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Mechanizm ten jest możliwy dzięki mięśniowi rzęskowemu, który zmienia kształt soczewki oka.

Albinizm (bielactwo) oczno-skórny

Albinizm to uwarunkowany genetycznie brak (lub niedobór) barwnika melaniny, przez co skóra i włosy są bardzo jasne, a tęczówki jasnoniebieskie. Bielactwo dotyczy oczu, włosów, skóry, rzęs, brwi, ale występuje również postać jedynie oczna, w której kolor skóry i włosów jest prawidłowy, lecz brakuje barwnika w tęczówkach oczu. We wszystkich postaciach występuje osłabiona ostrość wzroku spowodowana nieprawidłowościami centralnej części siatkówki. Z tego powodu dość często występuje również oczopląs i światłowstręt.

Amblyopia (Ambliopia)

Inaczej zwana „leniwe oko”. Choroba ta polega na osłabieniu widzenia w jednym oku. Przyczyną amblyopii jest zez lub znaczna różnica mocy optycznej oczu. Leczenie jej odbywa się poprzez zasłanianie zdrowego oka, co zmusza do pracy „leniwe oko”.  

Anirydia

Anirydia, czyli wrodzony brak tęczówki, dotyczy obu oczu, może być chorobą dziedziczną lub wynikać ze spontanicznej mutacji. Z powodu braku tęczówki, do oka wnika zbyt duża ilość światła, co może powodować mrużenie oczu, światłowstręt, słabą ostrość wzroku i oczopląs. Wrodzonemu braku tęczówki mogą towarzyszyć również inne choroby oczu, takie jak jaskra i zaćma. W celu zmniejszenia nieprzyjemnego uczucia oślepiania pacjenci noszą specjalne soczewki kontaktowe, ze sztuczną tęczówką i źrenicą. Dodatkowo powinni oni nosić okulary przeciwsłoneczne.

Anizeikonia

Różnica w wielkości lub kształcie obrazów siatkówkowych powstających w obu oczach, zwykle towarzysząca różnowzroczności lub astygmatyzmowi.

Anizokoria

Jest to różnica w szerokości źrenic między jednym a drugim okiem. Może występować fizjologicznie (nawet u 20% populacji) lub jako objaw patologiczny chorób oczu (stan zapalny tęczówki, ostry atak jaskry), czy zaburzeń układu nerwowego (a dokładniej układu autonomicznego - np. w zespole Hornera, zmianach pourazowych, guzie mózgu uciskającym nerwy). Możliwe jest również wywołanie anizokorii lekami - przez zakropienie tylko jednego oka kroplami rozszerzającymi źrenicę. Spontaniczne występowanie anizokorii wymaga badania lekarskiego w celu ustalenia, która źrenica jest patologicznie zwężona lub poszerzona i dlaczego.

Anizometropia (różnowzroczność)

Anizometropia jest wadą wzroku, w której jedno oko ma inną wadę refrakcji niż drugie i występuje między nimi znaczna różnica w stopniu korekcji (przy czym możliwe jest, że jedno oko jest nadwzroczne a drugie krótkowzroczne lub mają one te same wady, ale o znacznej różnicy w nasileniu; możliwe jest również, że jedno oko tworzy prawidłowy obraz, a tylko drugie ma wadę). Często nakładają się na to również inne wady takie jak astygmatyzm. Jeśli istnieje znaczna różnica w refrakcji, mózg nie jest w stanie połączyć obrazów z oczu i występuje niewyraźne widzenie, a nawet niedowidzenie na oko objęte większą wadą. Do korekcji anizometropii najwygodniejszą metodą jest stosowanie soczewek kontaktowych.

Astenopia

Uczucie zmęczenia, dyskomfortu lub bólu oczu lub okolic oczu powiązane z pracą wzrokową. Inaczej nazywane również zmęczeniem oczu.

Astygmatyzm

Jest to wada układu optycznego spowodowana tym, że promienie padające w dwóch prostopadłych płaszczyznach, ogniskowane są w różnych punktach. Osoby z astygmatyzmem widzą nieostry i zniekształcony obraz w pewnych obszarach pola widzenia. Istnieją dwa rodzaje astygmatyzmu. Pierwszym jest astygmatyzm regularny, który występuje gdy oko ma dwie prostopadłe osie optyczne. W tym przypadku wadę można skorygować okularami ze szkłami cylindrycznymi. Drugim rodzajem jest astygmatyzm nieregularny, który charakteryzuje się tym, że oko posiada nieprostopadłe osie optyczne, w związku z tym wadę można korygować jedynie szkłami kontaktowymi.

Atrofia nerwu wzrokowego

Atrofia nerwu wzrokowego, czyli zanik nerwu wzrokowego, może mieć wiele różnych przyczyn, do których należą m.in. niektóre wrodzone choroby układu nerwowego, ucisk na nerw wzrokowy (np. przez guz), zmiany niedokrwienne lub urazy. Może być ona również wynikiem toksycznego uszkodzenia (np. w zatruciu alkoholem metylowym). Do atrofii nerwu wzrokowego może dojść także z powodu zapalenia nerwu wzrokowego - jako powikłanie po zapaleniu zatok, zapalenia tkanki okołozębowej, niektórych chorób układowych, czy w przebiegu stwardnienia rozsianego. Dosyć często atrofia dotyczy tylko jednego oka. Początkowym objawem jest niewyraźne widzenie na chore oko, z czasem występuje całkowite zaniewidzenie.

Atropina

Występujący naturalnie alkaloid uzyskiwany z trującej rośliny wilczej jagody, belladony, powodujący porażenie akomodacji.

BC

BC to skrót określający wartość krzywizny (stopnia wypukłości) w soczewkach kontaktowych i dotyczy właściwego wyprofilowania soczewki oraz dopasowania jej do oka.

Bielmo

Bielmo to choroba wzroku, charakteryzująca się zmętnieniem rogówki oka, którego konsekwencją jest duże upośledzenie widzenia a czasem utrata wzroku. Przyczyną jego powstania są schorzenia rogówki lub uraz mechaniczny oka. Bielmo usuwane jest chirurgicznie a w niektórych przypadkach niezbędny jest przeszczep rogówki oka.

Biomikroskop (lampa szczelinowa)

Urządzenie służące do dokładnego oglądania tkanek oka, szczególne odcinka przedniego oka, wykorzystujące silne źródło światła zogniskowanego, ze szczeliną o zmiennej szerokości i wysokości, oraz mikroskopem obuocznym wyposażonym w różne powiększenia.

Blefarospazm

Blefarospazm, czyli kurcz powiek, spowodowany jest skurczem mięśnia okrężnego oka. Zależnie od stopnia nasilenia kurczu powiek, występują różne objawy - od nasilonego mrugania aż do ślepoty, wynikającej z niemożności otworzenia powiek. Objawy nasilają się w jasnym oświetleniu, podczas prowadzenia samochodu, czytania książek, oglądania telewizji. Kurcz powiek jest jedną z postaci dystonii. Mogą temu towarzyszyć skurcze innych mięśni. Diagnostyką i leczeniem dystonii zajmują się głównie lekarze neurolodzy.

Błona Bowmana

Twarda przednia graniczna warstwa rogówki składająca się z bardzo drobnej, nieuporządkowanej sieci włókien kolagenowych. W miejscu jej uszkodzenia powstaje włóknista tkanka bliznowata powodująca trwałe zmętnienie.

Błona Descemeta

Odrębna tylna warstwa graniczna rogówki, zbudowana z siateczki włókien kolagenowych. Ma zdolności regeneracyjne.

Brodawczak spojówki

Brodawczaki spojówki to łagodne zmiany wywołane przez wirusa brodawczaka (oznaczanego skrótem HPV), które mogą być uszypułowane lub płaskie. Zazwyczaj są to zmiany o lśniącej powierzchni, nienachodzące na rogówkę (nie zaburzają więc procesu widzenia). Niewielkie brodawczaki spojówkowe zwykle nie wywołują objawów, lecz stanowią problem kosmetyczny. Większe brodawczaki mogą z kolei powodować uczucie drażnienia pod powieką i łzawienie. Rzadko płaskie brodawczaki przechodzą w nowotwory złośliwe. Brodawczaki mogą występować również na skórze (głównie twarzy - na powiekach, czole, skroniach).

Choroba Stargardta

Choroba Stargardta, inaczej dystrofia Stargardta, jest to genetycznie uwarunkowana choroba siatkówki. Pojawia się około 8-12 r.ż. i objawia się postępującym obniżeniem ostrości widzenia, z powodu zaniku fotoreceptorów w plamce siatkówki (miejscu odpowiadającym za najwyraźniejsze widzenie). Nigdy nie powoduje całkowitej ślepoty, widzenie peryferyjne jest zachowane. Choroby nie da się wyleczyć, ale po pewnym czasie zmiany degeneracyjne plamki już nie postępują i odpowiednia korekcja wzroku pozwala na normalne widzenie (w tym czytanie).

Ciało rzęskowe

Część błony naczyniowej położona pomiędzy tęczówką a naczyniówką. Składa się z wyrostków rzęskowych i mięśnia rzęskowego.

Ciało szkliste

Przezroczysta, bezbarwna struktura przypominająca żel, która wypełnia większość wnętrza gałki ocznej; położona za soczewką.

Ciecz wodnista

Przezroczysty, wodnisty płyn, który wypełnia komorę przednia i tylną oka.

Ciśnienie śródgałkowe

Ciśnienie śródgałkowe (wewnątrzgałkowe) jest to ciśnienie, jakie wnętrze gałki ocznej wywiera na rogówkę i twardówkę. Prawidłowe ciśnienie wynosi 10-21 mmHg i waha się w trakcie dnia nawet do 5 mmHg (najwyższe wartości po obudzeniu się). Za ciśnienie wewnątrzgałkowe odpowiada ilość cieczy wodnistej. Zaburzenia równowagi między produkcją cieczy wodnistej przez nabłonek ciała rzęskowego a jego odpływem w kącie przesączania mogą prowadzić do hipotonii lub nadciśnienia ocznego. Do badania ciśnienia wewnątrzgałkowego służy tonometria.

Coloboma

Jest to wada wrodzona, która objawia się rozszczepieniem różnych struktur oka. Rozróżniamy kilka rodzajów coloboma: rozszczep tęczówki, rozszczep siatkówki, rozszczep soczewki, rozszczep nerwu wzrokowego oraz rozszczep powieki. Coloboma może występować zarówno jako wada wrodzona izolowana (częściej), jak i w zespole z innymi wadami wrodzonymi. Objawy coloboma są różne i zależą od lokalizacji wady - np. coloboma powieki będzie widoczna jako wada lub brak jednej z powiek, natomiast coloboma tęczówki będzie powodowała wygląd źrenicy jak u kota (tzw. zespół kociego oka).

Cover Test

Test naprzemiennego zasłaniania i odkrywania oczu, wykonywany w celu wykrycia zeza jawnego (heterotropii) i zeza ukrytego (heteroforii). Podczas badania pacjent patrzy na niewielki przedmiot, a lekarz zakrywa naprzemiennie jedno lub drugie oko, obserwując ruch gałek ocznych. Zakrycie lub odsłonięcie oka może spowodować ruch drugiego oka, co świadczy o nieprawidłowościach. Jest to badanie szczególnie ważne u małych dzieci, gdyż w takim wieku jest to wada możliwa do wyleczenia.

Cykloplegia

Porażenie akomodacji, stan uzyskany po zastosowaniu środków porażających mięsień zwieracza źrenicy oraz mięśnia rzęskowego, powoduje zarówno rozszerzenie źrenicy, jak i porażenie akomodacji. Cykloplegia jest wywoływana podczas badania okulistycznego w celu lepszego zbadania oka. Po pierwsze rozszerzenie źrenicy ułatwia badanie dna oka. Po drugie, akomodacja zostaje zniesiona i można lepiej zbadać wadę wzroku (szczególnie u dzieci, soczewki mają szeroki zakres akomodacji, czym mogą maskować wady wzroku).

CYL

CYL to skrót określający moc cylindryczną. Dotyczy tylko soczewek kontaktowych torycznych. Jest to parametr oznaczający stopień korekcji astygmatyzmu. Wartości te mogą być zarówno dodatnie jak i ujemne.

Cylinder skrzyżowany (cross cylinder)

Specjalna soczewka sferocylindryczna służąca do badania astygmatyzmu.

Cysticerkoza (wągrzyca) oka

Wągrzyca to choroba głównie świń, a człowiek zaraża się przypadkowo, przez zjedzenie nieumytych warzyw lub owoców zawierających jaja tasiemca uzbrojonego (dla odróżnienia - zjedzenie surowego mięsa wieprzowego zawierającego wągry może doprowadzić do tasiemczycy). W przewodzie pokarmowym z jaj tasiemca wykluwają się larwy (wągry), które przedostają się do naczyń krwionośnych i osiedlają w różnych narządach (głównie w mięśniach, tkance podskórnej, narządach jamy brzusznej, a także w mózgu i oku). Wągry w oku umiejscawiają się głównie w siatkówce lub pod nią albo w ciele szklistym. Pojawiający się stan zapalny wokół pasożyta może powodować pogorszenie widzenia i ograniczenie pola widzenia, zapalenie siatkówki, a nawet jej odwarstwienie.

Czopki

Światłoczułe receptory, które znajdują się na siatkówce oka. Absorbują światło w różnych zakresach długości fali. Czopki odpowiadają za widzenie kolorów.

Dalekowzroczność (nadwzroczność)

Wada wzroku, która jest wynikiem zbyt krótkiej gałki ocznej w stosunku do jej siły łamiącej lub niewystarczającą siłą łamiącą układu optycznego oka w stosunku do jego długości. Efektem jest zaburzony stan prawidłowego widzenia. Oznacza to, że przedmioty w oddali widziane są ostro, natomiast przedmioty w pobliżu są rozmazane. Korekcja dalekowzroczności możliwa jest za pomocą okularów lub soczewek korekcyjnych i podana jest w dioptriach dodatnich (ze znakiem plus).

Daltonizm (deuteranopia)

Dziedziczna wada wzroku zwana również zaburzeniem rozpoznawania barw. Objawia się nierozpoznawaniem barwy zielonej i brakiem rozróżnienia koloru czerwonego, pomarańczowego i żółtego. Przyczyną daltonizmu jest nieprawidłowa budowa siatkówki a w szczególności brak czopków reagujących na barwę zieloną.

Deuteranomalia

Deuteranomalia to zaburzenie rozpoznawania barw cechujące się obniżoną percepcją nasycenia zieleni. Bardzo ważny jest fakt, iż w przeciwieństwie do daltonizmu pręcików odpowiadających za widzenie barwy zielonej jest wystarczająco dużo, lecz działają one nieprawidłowo. Jest to najczęstsze zaburzenie tego typu, które występuje aż u 6% mężczyzn i 0,4% kobiet.

DIA

DIA to skrót oznaczający średnicę soczewki kontaktowej, która mierzona jest w milimetrach. Dobór odpowiedniej średnicy soczewki zależny jest od wielkości rogówki. Soczewka musi być dostatecznie duża aby w całości pokryć rogówkę.

Dichromatyzm

Zaburzenie rozpoznawania barw, polegające na braku jednego rodzaju czopków, odpowiadających za barwne widzenie. Do tego rodzaju zaburzeń należy protanopia, deuteranopia (tzw. daltonizm) i tritanopia. Osoba dotknięta dichromatyzmem nie rozróżnia w odpowiedni sposób niektórych barw. Zaburzenie to dotyczy częściej mężczyzn, gdyż związane jest z defektem genetycznym na chromosomie X. Choroba ta jest dziedziczona w sposób recesywny, co oznacza, że kobieta zachoruje tylko w przypadku, kiedy będzie posiadała obydwa chromosomy X wadliwe. W przeciwnym wypadku (jeden wadliwy i jeden bez wady) będzie ona tylko nosicielką choroby, co oznacza, iż w takiej sytuacji jej potomek płci męskiej będzie miał 50% szans na zachorowanie.

Dioptria

Jednostka miary optycznej, która jest odwrotnością długości ogniskowej soczewki podaną w metrach. Jeśli wynik jest dodatni oznacza to, że należy nosić soczewki skupiające, natomiast jeśli jest ujemny obligują do zastosowania soczewki rozpraszającej.

Diplopia

Diplopia to występowanie podwójnego widzenia, które może być wywołane różnymi stanami. Podwójne widzenie występujące przy patrzeniu obuocznym (znikające przy patrzeniu tylko jednym okiem) może być spowodowane anizometropią, zezem, guzem oczodołu, urazem tkanek wokół oka, zaburzeniami układu nerwowego. Z kolei jednooczne podwójne widzenie może być spowodowane astygmatyzmem, podwichnięciem soczewki, a także początkową fazą zaćmy. Diplopia występuje również fizjologicznie, gdy podczas skupiania wzroku na danym przedmiocie, otoczenie może być widziane podwójnie.

Dk/t

Dk/t to skrót oznaczający ilość tlenu przepuszczanego przez materiał soczewki kontaktowej. Od niego zależy ile tlenu otrzyma rogówka a jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania oka.

Dno oka

Dno oka to tylna część gałki ocznej widoczna podczas wziernikowania (czyli badania zwanego oftalmoskopią). Na dnie oka podczas badania widoczna jest siatkówka, naczyniówka (wraz z naczyniami), tarcza nerwu wzrokowego i plamka żółta. Badanie to jest bardzo ważne, gdyż może wykazać różne zmiany świadczące o procesach chorobowych oka (np. odwarstwienie siatkówki, zapalenie nerwu wzrokowego, stan zapalny oka), a także obecności chorób ogólnoustrojowych (np. nadciśnienie, cukrzyca, miażdżyca).

Dołeczek

Dołeczek jest to zagłębienie w najbardziej centralnym miejscu plamki żółtej o wielkości około 2 milimetrów. Występuje ono w obrębie dołka środkowego. Dołeczek odpowiedzialny jest za ostre i barwne widzenie przedmiotów, na których fiksujemy wzrok. W jego obrębie występują jedynie czopki, których jest bardzo dużo i ułożone są blisko siebie. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie ostrego obrazu. Uszkodzenia wzroku w obrębie dołeczka powodują znaczną utratę ostrości wzroku.

Druzy tarczy nerwu wzrokowego

Druzy tarczy nerwu wzrokowego to wrodzone zmiany, polegające na odkładaniu się złogów hialiny, jako efekt niewłaściwego metabolizmu komórek nerwowych. Druzy występują nawet u około 2% populacji, najczęściej nie dają żadnych objawów, choć czasem mogą wywoływać zaburzenia ostrości wzroku. Z wiekiem druzy narastają i mogą powodować ubytki w polu widzenia (nawet u 80% chorych), a czasem wywołują również powikłania naczyniowe. Druzy rozpoznawane są zazwyczaj przypadkowo, podczas rutynowego badania okulistycznego.

Ektropion

Ektropion to wywinięcie powieki. Powstaje w wyniku nieprawidłowego zamykania szpary powiekowej, co powodować może wysychanie rogówki. Wymagane jest leczenie operacyjne.

Emetropia

Miarowość, normalny stan refrakcji oka, w którym przy rozluźnionej akomodacji wiązka promieni równoległych zostaje zogniskowana na siatkówce.

Entropion

Entropion to podwinięcie powieki. Powstaje w wyniku światłowstrętu i kurczowego zamykania powiek. Entropion prowadzi do stanu zapalnego spojówek i rogówki. Powstaje najczęściej u ludzi starszych i wymaga leczenia operacyjnego.  

Fakoemulsyfikacja

Fakoemulsyfikacja jest to chirurgiczna metoda rozdrabniania zmętniałej soczewki oka, powszechnie używana w leczeniu zaćmy. Podczas operacji pacjent najczęściej ma zachowaną świadomość i współpracuje z lekarzem, kierując wzrok w odpowiednią stronę. W celu przeprowadzenia fakoemulsyfikacji, chirurg wykonuje małe nacięcie w oku, przez które wkłada urządzenie zwane fakoemulsyfikatorem. Wytwarzane przez nie wibracje ultradźwiękowe rozdrabniają zmętniałą soczewkę na niewielkie fragmenty, które są odsysane przez to urządzenie. W miejscu po całkowitym usunięciu naturalnej soczewki oka implantowana jest sztuczna soczewka.

Fiksacja

Fiksacja wzroku jest to bardzo silne skupienie się na widzianym przedmiocie, powodujące zwężenie pola widzenia. Jest to niekorzystne zjawisko dla kierowców pojazdów, szczególnie takich maszyn, które rozwijają bardzo duże prędkości (dotyczy to głównie motocyklistów, kierowców wyścigowych, pilotów samolotów). Niebezpieczeństwo polega na tym, że kierowca, który fiksuje wzrok na pojawiającej się na drodze przeszkodzie, nie potrafi jej ominąć, mogąc spowodować wypadek. W takiej sytuacji należy skupić się na drodze dookoła przeszkody, co przy dużych prędkościach może być trudne.

Fluoresceina (sól sodowa fluoresceiny C₂₀H₁₀O₅Na₂)

Barwnik, który wybarwia żywą tkankę, stosowany jako roztwór 1% lub paski. Ujawnia uszkodzenia w nabłonku rogówki i spojówki, pozwala ocenić jakość filmu łzowego i charakterystykę dopasowania twardych soczewek. W świetle białym ma kolor pomarańczowy, pobudzony światłem ultrafioletowym fluoryzuje na na jasno zielono.

Foria

Foria, czyli zez ukryty polega na zezowaniu w pewnych warunkach, z powodu nierównowagi napięcia mięśni okoruchowych. W normalnych warunkach oczy są ustawione w prawidłowy sposób, dzięki odpowiedniej kontroli mózgu. Do przejścia z zeza ukrytego do jawnego przyczyniają się różne wady wzroku, czasowe zasłonięcie jednego oka (co jest wykorzystywane w cover test, służącym do wykrycia zeza), a także przemęczenie. W momentach ujawniania się zeza możliwe jest uczucie podwójnego widzenia, utrudniające prawidłowe widzenie obuoczne.

Foropter

Urządzenie optyczne służące do pomiaru wady refrakcji i forii, wyposażone w soczewki sferyczne i cylindryczne, pryzmaty i różnego typu akcesoria i filtry konieczne do przeprowadzenia badania refrakcji i widzenia obuocznego.

Fotopsja

Widzenie błysków światła, na skutek pociągania i podrażnienia siatkówki w danym oku.

Fuzja

Drugi stopień widzenia obuocznego. To złożenie się dwóch jednakowych obrazów, pochodzących z siatkówki każdego oka w jeden plastyczny obraz.

Gonioskop

Gonioskop to przyrząd przeznaczony do badania kąta przesączania, które to badanie zwane jest gonioskopią. Gonioskop zbudowany jest z kilku odpowiednio ułożonych lusterek, przy czym najczęściej używane jest tzw. trójlustro Goldmanna. Przed wykonaniem gonioskopii oczy zakrapiane są substancją znieczulającą, a następnie gonioskop zostaje założony na rogówkę. W czasie badania można zweryfikować przyczynę jaskry (jaskra z zamkniętym lub otwartym kątem przesądzania) i nadciśnienia ocznego oraz ocenić dokładnie kąt rogówkowo-tęczówkowy.

Gonioskopia

Technika badania kąta przesączania za pomocą specjalnej soczewki (gonioskopu) nakładanej na gałkę oczną.

Gradówka

Gradówka to niebolesny guzek na powiece, który powstaje jako forma przewlekła jęczmienia. Zależnie od wielkości guzka może on powodować różne objawy. Duże gradówki mogą zaburzać ostrość wzroku, wywołując astygmatyzm poprzez mechaniczny ucisk na rogówkę. Czasami mniejsze guzki stanowią jedynie niewielki defekt kosmetyczny. Leczenie polega na chirurgicznym nacięciu powieki od strony spojówki, usunięciu zawartości gradówki oraz otaczającej jej włóknistej torebki.

Gruczoł Meiboma

Gruczoły Meiboma to gruczoły znajdujące się w powiekach (a dokładnie w tarczce, dlatego nazywają się również gruczołami tarczkowymi), które produkują wydzielinę łojową. W górnej powiece jest ich około 30-40 a w dolnej około 20-30. Gruczoły tarczkowe Meiboma mają swoje ujście na brzegach powiek. Ich wydzielina ma na celu zapewnienie odpowiedniego poślizgu powiekom, ochronę przed wysuszaniem powierzchni oka (stanowiąc składową filmu łzowego), zapobiegając parowaniu łez i nadmiernemu łzawieniu oraz przeciwdziałając stałemu spływaniu łez na policzki dzięki właściwościom hydrofobowym.

Gruczoł Molla

Gruczoły Molla to gruczoły potowe zlokalizowane w obrębie powiek, które uchodzą do mieszków rzęs. Zazwyczaj na jednej powiece występują w liczbie od kilkunastu do kilkudziesięciu gruczołów. Razem z gruczołami Zeissa są odpowiedzialne za odpowiedni stan rzęs, które pełnią bardzo ważną funkcję ochronną dla oka i z tego powodu muszą być odpowiednio zabezpieczone przed potencjalnym uszkodzeniem. Zaczopowanie gruczołów Molla może prowadzić do powstania jęczmienia.

Gruczoł Zeissa

Gruczoły Zeissa to gruczoły łojowe zlokalizowane w obrębie powiek, których ujście znajduje się w mieszkach rzęs. Wydzielina gruczołów Zeissa pełni podobne zadania jak wydzielina gruczołów Meiboma, tzn. chroni przed parowaniem filmu łzowego i zapewnia odpowiedni poślizg powiekom na powierzchni gałki ocznej. Dodatkowo wydzielina gruczołów Zeissa odpowiada za prawidłowy stopień natłuszczenia rzęs. Zaczopowanie tych gruczołów może prowadzić do powstania stanu zapalnego i jęczmienia.

Heterochromia

Heterochromia, czyli różnobarwność tęczówek, polega na nieprawidłowym rozmieszczeniu lub braku barwnika w tęczówce. Całkowita heterochromia występuje, kiedy jedna tęczówka ma inny kolor niż druga. Gdy w obrębie jednej tęczówki jakiś fragment ma inny kolor niż reszta, nazywa się to częściową heterochromią. Heterochromia wrodzona, obecna jest od urodzenia i zazwyczaj nie powoduje żadnych objawów. Zdarza się jednak, że w niektórych przypadkach może być związana z niektórymi rzadkimi chorobami. Heterochromia nabyta może być spowodowana np. urazem oka, operacją oka czy jaskrą.

Hipertonia

Hipertonia gałki ocznej, zwana również nadciśnieniem ocznym, to zbyt wysokie ciśnienie śródgałkowe. Górna granica dla ciśnienia śródgałkowego w dużej mierze jest zmienna w zależności od źródła, jednak za wartości graniczne należy przyjąć 20-24 mmHg. Nadciśnienie oczne jest spowodowane nadprodukcją cieczy wodnistej (np. z powodu nadciśnienia tętniczego) lub utrudnieniem jej odpływu (np. z powodu jaskry lub stanu zapalnego oka). Objawami podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego są zaburzenia widzenia, ból oka i/lub głowy. Objawy te nie muszą występować w przypadku niewielkiego podwyższenia ciśnienia.

Hipotonia

Zbyt niskie ciśnienie śródgałkowe.

Hydrożel

Materiał wytworzony z polimeru hydrożelowego, który wchłania oraz wiąże wodę w swojej strukturze cząsteczkowej.

Irydotomia

Irydotomia to bezbolesny zabieg trwający kilka minut, wykonywany w jaskrze z zamykającym się kątem przesączania, gdy choremu grozi ostry atak jaskry. Polega na nacięciu tęczówki, aby ciecz wodnista miała możliwość przemieszczania się z tylnej do przedniej komory oka. Niewielki otwór w źrenicy jest mało widoczny i nie zaburza widzenia. Przed zabiegiem oczy są miejscowo znieczulane, zakrapiane kroplami zwężającymi źrenicę i zabezpieczane soczewkami kontaktowymi. Odpowiednio wczesne wykonanie zabiegu zapobiega powikłaniom i znacznie obniża ryzyko nawrotu jaskry.

Istota właściwa

Regularna, beznaczyniowa struktura gwarantująca wytrzymałość mechaniczną oraz przejrzystość optyczną rogówki. Zajmuje ok. 90% grubości rogówki. Składa się głównie z regularnie położonych włókien kolagenowych. Po urazie nie regeneruje się.

Izeikonia

Izeikonia to stan, w którym na siatkówce obu oczu powstają obrazy o takiej samej (lub co najmniej zbliżonej) wielkości. Jest to niezbędne do prawidłowego odbierania i przetwarzania przez mózg widzianych obrazów (tzw. korowa fuzja obrazów). Należy pamiętać, że soczewki skupiające (plusy) powiększają obraz, a rozpraszające (minusy) zmniejszają go (proporcjonalnie do mocy soczewek). Aby utrzymać stan izeikonii, różnica między mocami soczewek znajdujących się na oczach nie może być większa niż 2 dioptrie.

Izometriopia

Stan, w którym wada refrakcji obu oczu jest taka sama.

Jaglica

Jaglica to przewlekłe zapalenie rogówki i spojówek. Choroba ta jest najczęstszą przyczyną utraty wzroku w krajach rozwijających się. Rozprzestrzenia się poprzez bezpośredni kontakt z zakażoną wydzieliną spojówek lub używania brudnych ręczników i odzieży. Ponadto do zakażenia dochodzi we wczesnych latach dziecięcych a blizny, które powodują ślepotę rozwijają się w wieku dorosłym.  

Jaskra

Choroba oczu związana z nadmiernym wzrostem ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Prowadzi do nieodwracalnego i postępującego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Jej skutkiem jest zawężenie pola wodzenia a niekiedy nawet całkowita ślepota.

Jednoczesna percepcja

Pierwszy stopień widzenia obuocznego. To zdolność do jednoczesnego postrzegania dwóch różnych obrazów tworzonych na siatkówce każdego oka.

Jęczmień

Jęczmień to ostre, miejscowe zapalenie (najczęściej bakteryjne) skóry powiek z występowaniem bolesnego guzka. Tworzy się z powodu zaczopowania ujścia gruczołów łojowych Zeissa lub rzęskowych Molla (nazywany jest wtedy jęczmieniem zewnętrznym), lub gruczołów tarczkowych Meiboma (jęczmień wewnętrzny). Jęczmień zazwyczaj nie powoduje zaburzeń widzenia. Występuje on dość często, zdecydowanie częściej u dorosłych obciążonych dodatkowo cukrzycą, występowaniem łojotoku lub trądziku różowatego. Zazwyczaj samoistnie ustępuje, co można przyspieszyć, stosując miejscowo rozgrzewające okłady, masaże i antybiotyki. Powikłaniem jęczmienia jest gradówka.

Kampimetria

Badanie pola widzenia przez rzutowanie siatkówki na powierzchnię płaską. Badanie to jest przeprowadzane aby zdiagnozować jaskrę, choroby nerwu wzrokowego, odwarstwienie siatkówki oraz różnego rodzaju choroby siatkówki.

Kanał Schlemma

Okrężna struktura przypominająca swoją budową naczynie żylne, położona w komorze przedniej, przez którą ciecz wodnista odpływa do żył wodnych.

Kaszak

Kaszak jest to zastoinowa torbiel, wywodząca się z mieszków włosowych i gruczołów łojowych, która może wystąpić na całym ciele, także w okolicy oczu. Z wyglądu jest to niewielki guzek koloru skóry (choć rozmiary mogą sięgać do kilku centymetrów), o różnej twardości, czasami z widocznym zaczopowanym mieszkiem włosowym. Zawartość torbieli może opróżnić się samoistnie, jednak czasami taka zmiana wymaga chirurgicznego usunięcia. Kaszak może ulec nadkażeniu, wywołując stan zapalny okolicznych tkanek. Kaszaki mogą powstawać samoistnie, ale do ich powstania może prowadzić nieprawidłowa higiena czy stosowanie nieodpowiednich kosmetyków.

Kąt przesączania

Kąt przesączania, inaczej kąt tęczówkowo-rogówkowy, to miejsce w przedniej komorze oka odpowiedzialne za odpływ cieczy wodnistej z gałki ocznej. Kąt przesączania utworzony jest między rogówką a tęczówką, gdzie występuje nabłonek, pod którym znajduje się kanał Schlemma (czyli zatoka żylna twardówki), gdzie przesącza się ciecz wodnista. Jeśli kąt przesączania wykazuje nieprawidłowości (jak zwężenie czy zamknięcie), to ciecz wodnista nie może odpływać (wzrasta wtedy ciśnienie wewnątrzgałkowe i prowadzi to do jaskry). Okulista bada kąt przesączania przyrządem nazwanym gonioskopem.

Keratometr

Urządzenie optyczne służące do pomiaru krzywizny rogówki, wykorzystuje system zdwojenia w celu określenia wielkości obrazu świecącego obiektu odbitego od przedniej powierzchni rogówki.

Keratopatia (zwyrodnienie rogówki)

Zwyrodnienia rogówki mają różne przyczyny i różny przebieg, lecz ich wspólną cechą jest zmniejszenie przezroczystości bądź zmiana kształtu rogówki. Początkowo mogą nie dawać objawów, ale z czasem mogą doprowadzić do obniżenia ostrości wzroku, zmatowienia rogówki. Część z nich jest związanych z procesem starzenia się organizmu, część wynika z chorób ogólnoustrojowych, a niektóre z chorób oczu. Jedną z przyczyn keratopatii może być odkładanie się różnych substancji w rogówce, takich jak: tłuszcze, kolagen, żelazo, miedź, sole wapnia czy nawet niektóre leki (np. amiodaron). Czasami zwyrodnienie rogówki wymaga keratoplastyki.

Keratoplastyka

Przeszczep rogówki. Zabieg chirurgiczny polegający na wycięciu i zastąpieniu części rogówki rogówką pochodzącą od zmarłego dawcy.

Kępki żółte

Kępki żółte, nazywane również żółtakami, to żółtawe zmiany skórne o łagodnym charakterze, występujące na powiekach, pod postacią miękkich (chociaż czasami również zwapniałych i twardszych), nieco wyniosłych guzków o różnych kształtach i wielkościach. Częściej pojawiają się na powiekach górnych, w okolicach kącików wewnętrznych oczu i mają tendencję do powiększania się i nawracania. Ich powstawanie jest powiązane ze zwiększonym stężeniem lipidów we krwi, ale mogą wystąpić również u osób bez zaburzeń lipidowych. Mnogie kępki żółte to inaczej żółtakowatość (ksantomatoza).

Konwergencja

Konwergencja to jednoczesny ruch gałek ocznych. Inaczej jest to zdolność oczu do śledzenia obserwowanego przedmiotu poprzez zmianę położenia gałek ocznych.

Krótkowzroczność

Krótkowzroczność to jedna z najczęściej spotykanych wad wzroku. Polega na tym, że tor optyczny oka nieprawidłowo skupia promienie świetlne, które są ogniskowane przed siatkówką. Innymi słowy osoba cierpiąca na krótkowzroczność widzi nieostro przedmioty znajdujące się w znacznej odległości. Krótkowzroczność oznacza się dioptriach ujemnych. Występują trzy rodzaje krótkowzroczności:

• osiowa – objawia się tym, że oś gałki ocznej jest zbyt długa. Ten rodzaj występuje najczęściej i rozwija się w okresie dojrzewania;
• krzywiznowa – krzywizna poszczególnych elementów układu optycznego oka ( rogówka i soczewka ) jest zbyt wypukła;
• refrakcyjna – współczynnik załamania soczewki jest zbyt duży. Ten rodzaj wady jest najczęściej skutkiem rozwijającej się cukrzycy lub zaćmy jądrowej.

Krótkowzroczność może być dziedziczna jak również wykształcić się z czasem. W celu poprawy ostrości widzenia krótkowidza stosuje się soczewki kontaktowe lub okulary korekcyjne.

Krwistek (hyphema)

Krwistek jest to obecność krwi w przedniej komorze gałki ocznej (między rogówką a tęczówką). Przyczyną powstania krwistka jest najczęściej uraz, powodujący uszkodzenie naczynia w błonie naczyniowej oka. Innymi przyczynami może być również operacja oka, uszkodzenie naczynia w przebiegu różnych chorób (np. rubeoza tęczówki, powikłania cukrzycy, zaburzenia krzepnięcia) lub samoistne powstanie krwistka. Gdy zaobserwuje się krew w przedniej komorze, to nie należy uciskać gałki ocznej, bo może to pogorszyć stan oka. Należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza okulisty. Czasami potrzebne jest leczenie chirurgiczne i przeciwbólowe.

LASIK

LASIK to metoda korekcji krótkowzroczności, nadwzroczności i astygmatyzmu, polegająca na zabiegu laserowej zmiany kształtu rogówki. Zabieg jest bezbolesny, trwa kilkanaście minut. Głównymi przeciwwskazaniami są: niestała wada wzroku, wiek powyżej 60 r.ż. i poniżej 20 r.ż., zespół suchego oka, choroby rogówki, jaskra, zaćma. Podczas zabiegu, po zastosowaniu kropli znieczulających, okulista nacina górną warstwę rogówki, tworząc płatek rogówki. W ten sposób odsłania on głębsze warstwy rogówki, dzięki czemu laser może zmienić kształt istoty właściwej rogówki. Następnie płatek rogówki wraca na poprzednie miejsce i następuje regeneracja nabłonka rogówki. Możliwymi powikłaniami są zespół suchego oka, infekcja oka, podwójne widzenie, niedokorekcja wzroku i inne.

Latające muszki

Pływające w ciele szklistym męty mające formę kropek, strun, pajęczyny lub pierścieni.

Leukokoria

Objaw białej źrenicy (leukokoria) to zauważalny biały odblask w źrenicy, który może być wywołany przez wiele różnych czynników. Najczęściej można go zauważyć na zdjęciu wykonanym z lampą błyskową, kiedy zamiast czerwonych źrenic są one białe. Białe źrenice nie zawsze są związane ze stanem patologicznym, ale jeśli dodatkowo występuje osłabienie wzroku lub inne objawy, to może sugerować to m.in. zaćmę, guzy gałki ocznej, stan zapalny oka. Jeśli taki objaw występuje u dziecka, to najczęstszą przyczyną jest zaćma wrodzona.

Łzy (film łzowy)

Naturalny mechanizm chroniący powierzchnię oka przed drażniącym działaniem brudu, kurzu i innych cząsteczek unoszących się w powietrzu, a także przed zakażeniem. Umożliwia wymianę tlenu i metabolitów, wyrównuje drobne nierówności na rogówce, utrzymuje jej prawidłowe właściwości optyczne, wypłukuje ciała obce oraz działa przeciwzapalnie i bakteriobójczo.

Mięsień rzęskowy

Mięsień rzęskowy to część ciała rzęskowego składająca się z tkanki mięśniowej gładkiej, która zapewnia prawidłowe działanie akomodacji, czyli dostosowania wzroku do odległości, w jakiej znajduje się obserwowany przedmiot. Tym samym struktura ta jest odpowiedzialna za zmienianie uwypuklenia soczewki poprzez zmianę napięcia odpowiednich mięśni. Mięśnie okrężne podczas patrzenia w dal rozluźniają się, dzięki czemu soczewka jest bardziej płaska i słabiej załamuje światło. Gdy oko patrzy na bliski przedmiot, mięsień rzęskowy kurczy się, przez co soczewka staje się bardziej kulista i mocniej załamuje światło.

Mroczki

Częściowe zamglenie oczu w polu widzenia, najczęściej spowodowane przez zmiany zapalne. Mroczki są pierwszym symptomem jaskry i występują głównie u krótkowidzów.

Mruganie

Naturalny ruch powiek, który pomaga równomiernie rozprowadzić łzy na powierzchni oka.

Nabłonek

Warstwa komórek ochronnych rogówki. Wspierają go mikrokosmki - nieregularne wypustki, które zwiększają jego pole powierzchni i tworzą chropowatą powierzchnię ułatwiającą przyleganie przedrogówkowego filmu łzowego. Posiada szybką zdolność do regeneracji. Niewielki uraz sąsiednie komórki są w stanie pokryć w ok. 3 godziny. Większe uszkodzenia naprawiane są poprzez migrację komórek ze wszystkich warstw otaczających nabłonek.

Naczyniówka

Położona między twardówką a siatkówką, warstwa tworząca ściany gałki ocznej. Zbudowana jest z dużej ilości naczyń krwionośnych, które odżywiają i dotleniają oko.

Nadkorekcja wzroku

Nadkorekcja wzroku występuje, gdy noszone przez daną osobę okulary czy soczewki kontaktowe mają zbyt dużą moc w stosunku do posiadanej wady wzroku. Może się to objawiać pogorszeniem widzenia, bólami głowy, dyskomfortem podczas patrzenia, pieczeniem, łzawieniem i bólem oczu. W takich okolicznościach warto udać się do lekarza okulisty w celu dobrania odpowiedniej mocy soczewek okularowych lub kontaktowych. Czasami nadkorekcja wzroku może zdarzyć się również po zabiegu laserowej korekcji wzroku.

Narząd łzowy

Narząd łzowy oka produkuje i odprowadza nadmiar łez. Głównym elementem narządu łzowego jest gruczoł łzowy (znajdujący się w górno-bocznej części oczodołu), który poprzez przewodziki wyprowadzające wydziela łzy. Dodatkowo występują liczne niewielkie gruczoły łzowe dodatkowe (gruczoły spojówkowe Krausego). Odpływ łez zachodzi przez punkty łzowe, znajdujące się na brodawkach łzowych w przyśrodkowych częściach powiek, skąd przez kanaliki łzowe (górny i dolny) łzy spływają do woreczka łzowego, a następnie do kanału nosowo-łzowego, którego ujście znajduje się w przewodzie nosowym.

Neowaskularyzacja

Wzrost naczyń krwionośnych w obrębie istoty właściwej rogówki w kierunku obszaru źrenicy.

Nerw wzrokowy

Nerw wzrokowy jest jednym z dwunastu nerwów czaszkowych i przewodzi impulsy wzrokowe z oka do mózgu (a dokładniej do kory wzrokowej, znajdującej się w płatach potylicznych). Nerw rozpoczyna się w siatkówce, gdzie łączące się włókna nerwowe uchodzą z oka w miejscu plamki ślepej. Następnie opuszcza on oczodół i przebiega kanałem nerwu wzrokowego aż do mózgu, gdzie krzyżuje się z drugim nerwem wzrokowym (z drugiego oka) i trafia do wspomnianej kory wzrokowej. W każdym nerwie wzrokowym znajduje się nawet ponad milion włókien nerwowych.

Niedomykalność szpary powiekowej

Niedomykalność szpary powiekowej może być spowodowana szeregiem różnych przyczyn, zarówno ogólnoustrojowych (np. choroba Gravesa-Basedowa), neurologicznych (np. porażenie nerwu twarzowego - najczęstsza przyczyna), jak i miejscowych (np. wywinięcie powieki). Taka sytuacja prowadzi do wysychania powierzchni oka, podrażnienia, zaczerwienienia i bólu, a nieleczona może spowodować keratopatię i zespół suchego oka. W zmniejszaniu dolegliwości pomagają krople i maści nawilżające, a także zaklejanie powieki na noc, choć czasami niezbędne jest leczenie inwazyjne.

Niedotlenienie

Obniżone zaopatrzenie tkanek oka w tlen.

Niedowidzenie połowicze

Niedowidzenie połowicze to brak widzenia połowy obrazu, spowodowane uszkodzeniem dróg wzrokowych w mózgu. Może dotyczyć tych samych części pola widzenia w obu oczach (np. przedmiotów znajdujących się w lewej części pola widzenia) lub odwrotnych części pola widzenia (np. zaburzenia widzenia bocznych części pola widzenia). Takim niedowidzeniem może być objęta nie tylko połowa pola widzenia, lecz także mniejszy lub większy fragment, co jest zależne od miejsca uszkodzenia dróg wzrokowych.

Nużyca

Nużyca (inaczej demodekoza) to stan chorobowy wywołany przez pasożyta (nużeńca), który bytuje np. w mieszkach włosowych rzęs. Roztoczem można się zarazić np. przez używanie kosmetyków wspólnie z osobą zakażoną nużeńcem. Powoduje on przewlekłe zapalenie brzegów powiek, a czasami zapalenie przenosi się również na spojówki. Brzegi powiek są wtedy opuchnięte, rzęsy łamliwe, a dodatkowo może wystąpić pieczenie, suchość lub łzawienie oczu. Diagnostyka obejmuje pobranie kilku rzęs do zbadania pod mikroskopem.

Nyktalopia (ślepota zmierzchowa)

Nyktalopia to wada wzroku, która polega na pogorszeniu widzenia w słabym oświetleniu, głównie w nocy oraz przy szybkiej zmianie oświetlenia pomieszczenia (z dobrze oświetlonego na źle oświetlone). Potocznie nazywana jest ślepotą zmierzchową lub kurzą ślepotą. Nyktalopia powstaje w wyniku pogorszenia czynności pręcików siatkówki oka (które odpowiadają za widzenie przy niewielkiej ilości światła). Może być to wywołane niedoborem witaminy A i cynku, a także różnymi schorzeniami ocznymi, jak np. barwnikowym zwyrodnieniem siatkówki.

Obwódka starcza

Obwódka starcza, zwana inaczej gerontoksonem, to szare lub białawe, pierścieniowate zmętnienie obwodowej części rogówki. Powstaje ono poprzez odkładanie się lipidów w rogówce oka. Jest to związane z wiekiem i występuje dość często - nawet u 60% osób po 40. roku życia. Warto jednak podkreślić, iż obwódka starcza nie ma żadnego istotnego znaczenia klinicznego. Tłuszcze, odkładając się obwodowo w rogówce, nie powodują upośledzenia widzenia, a tym samym gerontokson nie wymaga leczenia.

OCT

OCT, czyli Optyczna Koherentna Tomografia, to badanie obrazujące w bardzo dokładny sposób struktury oka. Jest ono bezbolesne i bezkontaktowe, wymaga jedynie okresowego wstrzymywania się od mrugania. Jest to badanie wykorzystywanie głównie do oceny i monitorowania zmian w siatkówce - szczególnie chorób takich jak zwyrodnienie plamki związane z wiekiem, zmiany w przebiegu cukrzycy, obrzęk plamki. Dzięki temu badaniu można również ocenić stan przedniej części gałki ocznej, sprawdzając m.in. kąt przesączania czy stan rogówki.

Oczopląs

Oczopląs to mimowolne ruchy oczu, polegające na drganiach w płaszczyźnie pionowej, poziomej lub obrotowo. Mogą one występować np. tylko przy patrzeniu w danym kierunku lub przez cały czas. Oczopląs może powodować pogorszenie ostrości widzenia. Może występować fizjologicznie (np. podczas oglądania szybko poruszających się przedmiotów) lub być objawem patologicznego stanu błędnika (znajdującego się w uchu), oka (np. w zaćmie, niedorozwoju części plamkowej siatkówki) lub mózgu (np. uszkodzenia powypadkowe, choroby móżdżku, stwardnienie rozsiane).

Odwarstwienie siatkówki

Choroba oka, powstaje gdy siatkówka oddziela się od znajdującej się bezpośrednio pod nią naczyniówki. Powoduje upośledzenie wzroku i może prowadzić do ślepoty. Ryzyko odwarstwienie siatkówki wzrasta u wszystkich, którzy mają wysoką krótkowzroczność, zwłaszcza jednak u kobiet, po 50 roku życia.

Oftalmoskopia

Inaczej wziernikowanie dna oka, badanie dna oka za pomocą oftalmoskopu wykonywane w celu zdiagnozowania różnych zaburzeń ogólnoustrojowych oraz rozpoznaniu nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu siatkówki, błony naczyniowej i nerwu wzrokowego.

Olbrzymiokomórkowe zapalenie spojówek

Nazywane także brodawkowym zapaleniem spojówek towarzyszącym noszeniu soczewek kontaktowych. Stan zapalny spojówki powiekowej charakteryzujący się obecnością olbrzymich brodawek wywołany alergicznymi, mechanicznymi lub chemicznymi przyczynami ze strony soczewek.

Opryszczka zwyczajna powiek

Opryszczka zwyczajna powiek to wirusowe schorzenie skóry powiek. Choroba ta objawia się przez widoczne pęcherzyki wypełnione przezroczystym płynem. Powikłaniem opryszczki może być zapalenia oka. Opryszczkę powieki leczy się za pomocą leków antywirusowych

Ortokeratologia

Niechirurgiczna, odwracalna metoda korekcji krótkowzroczności za pomocą sztywnych soczewek wysokogazoprzepuszczalnych o odwróconej geometrii, stosowanych przez noc. Polega na modelowaniu kształtu rogówki pozwalającym na dobre widzenie w ciągu dnia bez użycia korekcji. Zmiana kształtu rogówki osiągana jest poprzez spłaszczenie i ścieńczenie jej części centralnej prowadzące do spadku mocy optycznej oraz pogrubieniu części peryferyjnej poprzez redystrybucję komórek nabłonka pod wpływem sił hydrostatycznych filmu łzowego działających pod soczewką.

Ospica krowiankowa

Odmiana ospy, która objawia się obrzękiem powiek oraz pojedynczymi pęcherzykami z charakterystycznym zagłębieniem w części środkowej. Choroba może spowodować poważne powikłania takie jak; zapalenie rogówki, zapalenie tkanek oczodołu a niekiedy może doprowadzić do zapalenia mózgu. Ospice krowiankową leczy się poprzez podawanie antybiotyków oraz witamin z grupy B.

Ostrość wzroku

Zdolność rozdzielcza oka lub zdolność do widzenia dwóch oddzielnych punktów jako osobne. Normalne oko może rozróżnić dwa obiekty, jako osobne, jeżeli są one oddzielone od siebie o odległość kątową równą 1 minucie kątowej.

Owrzodzenie rogówki

Owrzodzenie rogówki to stan zapalny rogówki, w którym uszkodzona zostaje istota właściwa z blaszką graniczną przednią (Bowmana). Zapalenie ma tendencję do powiększania się i pogłębiania, co może doprowadzić do perforacji (przebicia) rogówki i trwałej utraty wzroku w oku. Owrzodzenie objawia się obniżeniem ostrości wzroku, światłowstrętem, bólem, łzawieniem oraz zaczerwienieniem. Wymaga natychmiastowego włączenia antybiotyków w celu zahamowania stanu zapalnego. Wygojone owrzodzenie pozostawia bliznę ograniczającą ostrość widzenia.

Perymetria

Badanie pola widzenia przez rzutowanie siatkówki na powierzchnię kulistą. Badanie to jest przeprowadzane aby zdiagnozować jaskrę, choroby nerwu wzrokowego, odwarstwienie siatkówki oraz różnego rodzaju choroby siatkówki.

Pierścień Kaysera-Fleischera

Pierścień Kaysera-Fleischera to złoto-brązowe przebarwienie rogówki, szczególnie dobrze widoczne u osób posiadających niebieskie tęczówki. Przebarwienie to powstaje w przebiegu choroby genetycznej, zwanej chorobą Wilsona, która polega na zaburzeniach w metabolizmie miedzi. Pierwiastek ten, odkładając się w różnych narządach, powoduje objawy m.in. neuropsychologiczne (jak drżenia, sztywność mięśni, zmiana osobowości) oraz hepatologiczne (uszkodzenie wątroby). Odkładanie się barwnika w rogówce (a dokładniej w błonie Descemeta) nie upośledza widzenia, ale jest ważną wskazówką, że dzieje się coś niepokojącego.

Plamka ślepa

Plamka ślepa to miejsce na siatkówce oka (w tylnej jej części widocznej podczas badania dna oka), w którym nie występują komórki receptorowe (ani czopki, ani pręciki). W tym miejscu nerw wzrokowy opuszcza gałkę oczną i kieruje się do mózgu, transportując informacje o odbieranym obrazie. Podczas wizji obuocznej brak odbierania obrazu w obrębie plamki ślepej nie jest zauważalny, gdyż mózg używa w tym miejscu obrazu z drugiego oka. Patrząc jednym okiem, mózg wypełnia brakujące miejsce tym, co uważa, że się tam znajduje.

Plamka żółta

Miejsce na siatkówce oka o największej rozdzielczości widzenia związanej z największym zagęszczeniem czopków.

Podwichnięcie soczewki

Podwichnięcie soczewki to zmiana ułożenia soczewki oka względem gałki ocznej, spowodowana rozciągnięciem lub rozerwaniem więzadełek, na których soczewka jest zaczepiona. Zależnie od stopnia podwichnięcia i ewentualnego przemieszczenia, występuje zmienne nasilenie osłabienia wzroku. W przypadku całkowitego zwichnięcia soczewka może przemieścić się do przodu (do komory przedniej), wywołując jaskrę (objawiającą się nagłym, silnym bólem oka, światłowstrętem, łzawieniem); bądź do tyłu (do ciała szklistego), mogąc spowodować zapalenie błony naczyniowej, a nawet odwarstwienie siatkówki. Podwichnięcie soczewki może być spowodowane urazem gałki ocznej lub być związane z wieloma różnymi chorobami genetycznymi, jak np. zespołem Marfana.

Pole widzenia

Obszar widziany przez nieporuszające się oko. Inaczej zbiór punktów postrzeganych przez dane oko jednocześnie.

Porażenie Bella

Porażenie Bella jest to idiopatyczne porażenie nerwu twarzowego. Powoduje osłabienie, całkowity lub częściowy niedowład mięśni, zazwyczaj występujący po jednej stronie twarzy. W przypadku porażenia nerwu twarzowego obserwuje się asymetrię twarzy, niedomykanie powieki, obniżenie kącika ust. Objawy porażenia Bella pojawiają się nagle i zazwyczaj ustępują samoistnie, bez leczenia. Jednak z powodu niedomykania powieki należy dbać o odpowiednie nawilżenie oka, stosując krople nawilżające do oczu.

Półpasiec oczny

Choroba wywołana przez wirus ospy wietrznej, który atakuje spojówkię i rogówkę powodując owrzodzenia. Półpasiec oczny może spowodować porażenie mięśni gałki ocznej oraz zaburzenia widzenia. Do zwalczania tej choroby zalecane jest przyjmowanie leków przeciwwirusowych oraz środków kortykosteroidowych.

Prezbiopia (presbyopia, presbiopia, starczowzroczność)

To pogorszenie widzenia na bliższe odległości wynikające ze starzenia się organizmu. Choroba ta zmniejsza elastyczności gałek ocznych i dotyczy osób zarówno z nadwzrocznością, krótkowzrocznością, jak i bez żadnej z tych wad wzroku. Prezbiopia dotyka osoby, które przekroczyły 45 rok życia. Korekcja widzenia możliwa jest poprzez okulary dwuogniskowe lub okulary progresywne

Pręciki

Pręciki to komórki nerwowe siatkówki oka. Dzięki pręcikom możemy widzieć przy słabym, przyćmionym świetle. Odpowiadają również za postrzeganie ruchu i kształtów

Protanomalia

Protanomalia to zaburzenie rozpoznawania barw, polegające na obniżeniu percepcji koloru czerwonego pod względem jaskrawości i nasycenia. Osoba dotknięta protanomalią widzi odcienie koloru czerwonego, pomarańczowego, żółtego jako bardziej wypłowiałe. Do skutków protanomalii należą również percepcja barwy fioletowej jako niebieskiej oraz jaskrawozielonej jako żółtej. Na protanomalię cierpi około 1% mężczyzn.

Protanopia

Protanopia to zaburzenie rozpoznawania barw, wynikające z całkowitego braku czopków odbierających czerwoną składową barw. Osoba cierpiąca na ten defekt nie rozróżnia barwy czerwonej od zielonej, a róż i fiolet odbiera jako barwy niebieskie. Zmienia się również percepcja jaskrawości barw, co skutkuje odbieraniem koloru czerwonego jako ciemnoszary albo nawet czarny. Na protanopię cierpi około 1% mężczyzn.

Pryzmat

Element optyczny, którego powierzchnie są wzajemnie do siebie nachylone tak, aby uzyskać określoną wielkość odchylenia padającej na ten element wiązki światła.

Przepuszczalność tlenu - dla soczewek kontaktowych

Przepuszczalność tlenu, czyli parametr Dk, świadczy o tym, ile tlenu potrafi przejść do rogówki przez soczewkę kontaktową. Jako że rogówka korzysta jedynie z tlenu atmosferycznego, bo nie zawiera własnych naczyń krwionośnych, jest to niezwykle ważny parametr. Przepuszczalność tlenu przez soczewkę zależy od wielu czynników, głównie od stopnia uwodnienia soczewki, jej grubości i materiału, z jakiego jest wykonana. Im bardziej soczewka jest przepuszczalna dla tlenu, tym lepiej dla oka, jednak takie soczewki dużo trudniej jest założyć (gdyż są one cienkie i wiotkie).

Pseudo zez (pseudozez)

Pseudo zez jest to stan fizjologiczny u niemowląt i małych dzieci, który należy różnicować z zezem. Jest on spowodowany inną budową twarzy małych dzieci (szeroki nos, fałdy w kącikach oczu, wydatne kości policzkowe, czasami występująca zmarszczka nakątna). Wrażenie nieregularności ułożenia oczu mija wraz ze zmianą wyglądu twarzy (objawy powinny ustąpić przed 2 r.ż.). W celu odróżnienia przed 2 r.ż. zeza od pseudo zeza dziecko wymaga konsultacji okulistycznej. Pseudozez, w odróżnieniu od zeza, nie wymaga leczenia.

Ptoza

Ptoza jest to opadnięcie powieki górnej, co zmniejsza wysokość szpary powiekowej i może przysłaniać źrenicę. Przyjmuje się, że gdy powieka górna przesłania minimum 2 mm tęczówki to można stwierdzić ptozę. Istnieje wiele różnych przyczyn ptozy, np. porażenie nerwu okoruchowego, zaburzenie funkcji mięśnia dźwigacza powieki i jego rozcięgna - głównie z powodu zmian pourazowych i zanikowych związanych z wiekiem. Wadę tę można skorygować zabiegiem chirurgicznym lub specjalnymi okularami, zasłaniającymi zdrowe oko. Ma to na celu wzmocnienie mięśni powiek poprzez zmuszenie ich do większej pracy.

Punkt dali wzrokowej

Punkt położony od oka najdalej, widziany wyraźnie. W tym czasie akomodacja jest całkowicie zwolniona.

Retinopatia cukrzycowa

Retinopatia cukrzycowa to powikłanie cukrzycy występujące w szczególności wtedy, gdy jest ona niedostatecznie kontrolowana. Retinopatię cukrzycową dzieli się na nieproliferacyjną (mniej zaawansowane zmiany) i proliferacyjną. W retinopatii proliferacyjnej w oku powstają nowe naczynia krwionośne, które są kruche i mogą pękać, prowadząc do obniżenia ostrości widzenia. Dodatkowo naczynia te mogą powodować odwarstwienie siatkówki i trwałą utratę wzroku. W przebiegu retinopatii cukrzycowej może również występować obniżenie jakości widzenia w słabym świetle.

Rodopsyna

Rodopsyna, potocznie nazywana purpurą lub czerwienią wzrokową, to światłoczuły barwnik występujący w pręcikach siatkówki oka, odpowiedzialny za proces widzenia w warunkach słabego oświetlenia. Rodopsyna składa się z białka opsyny i 11-cis-retinalu, który jest pochodną witaminy A. Pod wpływem światła 11-cis-retinal przechodzi w izomer trans, odłącza się od opsyny i rodopsyna się odbarwia. W ciemności następuje regeneracja barwnika, co wymaga obecności witaminy A. Gdy występuje niedobór tej witaminy, to synteza rodopsyny jest upośledzona, co objawia się ślepotą zmierzchową.

Rogówka

Rogówka to zewnętrzna, wypukła część gałki ocznej w przedniej jej części, przez którą przechodzą promienie świetlne. Ma ona funkcję ochronną, ale poza tym jest elementem optycznym oka. Rogówka nie posiada naczyń krwionośnych, a odżywiana jest przez składniki zawarte w łzach i cieczy wodnistej (znajdującej się pod rogówką). Zawiera za to wiele zakończeń nerwowych, dzięki czemu możemy szybko reagować na ciało obce znajdujące się na powierzchni oka. Zbudowana jest z pięciu warstw: nabłonka przedniego, błony Bowmana, istoty właściwej rogówki (czyli zrębu), błony Descemeta i śródbłonka. Rogówka przechodzi w twardówkę (która stanowi jej naturalne przedłużenie), a granica między nimi to rąbek rogówki.

Rozstaw źrenic (PD)

Odległość między środkami źrenic pacjenta, mierzona za pomocą linijki milimetrowej lub pupilometru.

Siatkówka

Siatkówka to wewnętrzna część oka, która jest elementem odbierającym bodźce wzrokowe w dnie oka. Po przejściu promieni świetlnych przez wszystkie elementy oka na jej powierzchni tworzy się obraz rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony. Siatkówka ma 10 warstw, a jedną z nich tworzą czopki i pręciki będące komórkami receptorowymi. Łączą się one z komórkami nerwowymi, które tworzą nerw wzrokowy. Część siatkówki, położona w przedniej części, nie uczestniczy w procesie widzenia, wyścielając od wewnątrz ciało rzęskowe i tęczówkę.

Skiaskop

Urządzenie optyczne służące do przedmiotowego badania refrakcji. System oświetleniowy zawiera źródło światła, soczewki kondensujące i lustro półprzepuszczalne, które odbija światło do oka pacjenta, system obserwacyjny zawiera wizjer, przez który badający obserwuje odbicie od siatkówki widziane w płaszczyźnie źrenicy oka pacjenta.

Skrzydlik

Skrzydlik to mało estetyczna zmiana na spojówce oka, najczęściej niewymagająca interwencji chirurgicznej. Może powstawać po długotrwałym podrażnieniu oka, spowodowanym promieniowaniem UV, wiatrem i pyłem. Skrzydliki niewielkich rozmiarów zazwyczaj nie powodują żadnych objawów. Większe, wrastające w rogówkę zmiany, mogą powodować dyskomfort, światłowstręt i pieczenie oka. Niepokojące są zmiany, które zasłaniają źrenicę, co powoduje pogorszenie widzenia - takie zmiany powinny być usunięte, chociaż niestety lubią one nawracać.

Soczewka

Przezroczysta i elastyczna część oka, która ogniskuje promienie świetlne tak, aby tworzyły obraz odwrócony i pomniejszony na siatkówce. Narząd umieszczony między tęczówką a ciałem szklistym. Zadaniem soczewki jest umożliwienie ostrego widzenia obiektów położonych w różnej odległości za sprawą akomodacji. Nieprawidłowy kształt soczewki jest przyczyną astygmatyzmu.

Soczewka dwutygodniowa

To soczewka systematycznej wymiany. Po upływie dwóch tygodni soczewka powinna zostać wymieniona na nową. Soczewka kontaktowa do stosowania w trybie dziennym.

Soczewka fakijna

Soczewka fakijna to wewnątrzgałkowa soczewka korygująca wadę wzroku. Dedykowana jest ona głównie pacjentom z wysoką krótkowzrocznością, wysoką nadwzrocznością oraz astygmatyzmem, którzy nie kwalifikują się do zastosowania innych metod korekcji (soczewki kontaktowe czy zabieg laserowy) i nie chcą nosić okularów. Soczewka jest wszczepiana ambulatoryjnie, przez niewielkie nacięcie, do tylnej komory oka (między tęczówkę a własną soczewkę, która nie jest usuwana). Zabieg trwa kilkanaście minut.

Soczewka hydrożelowa

Pierwsze miękkie soczewki kontaktowe. Wykonane są z polimeru HEMA (hydroksyetylometakrylan) lub innych podobnych materiałów. Soczewki hydrożelowe różnią się między sobą stopniem uwodnienia, co również wpływa na przepuszczalność tlenu przez soczewkę (im większe uwodnienie tym lepsza przepuszczalność dla tlenu). Soczewki hydrożelowe dzieli się na dwie grupy: o niskiej zawartości wody (są bardziej wytrzymałe mechanicznie, ale przepuszczają mniej tlenu) i o wysokiej zawartości wody (mają większą przepuszczalność tlenu i zapewniają większy komfort, ale są mniej wytrzymałe). Soczewki hydrożelowe cechują się dobrą biokompatybilnością, co ma znaczenie dla alergików.

Soczewka jednodniowa

To soczewka kontaktowa jednorazowego użytku. Przystosowana do użytku dziennego, podlega codziennej wymianie. Jednodniowe soczewki kontaktowe nie wymagają stosowania dodatkowych środków pielęgnacji oraz pojemniczków na soczewki

Soczewka kolorowa

Miękkie soczewki kontaktowe zmieniające lub podkreślające kolor oczu. Przeznaczone są zarówno dla osób z wadą wzroku jak i dla tych, którzy nie mają problemów z wyraźnym widzeniem. Kolorowe soczewki pozwalają jednocześnie na korekcje wzroku jak i na zmianę koloru tęczówki.

Soczewka kontaktowa

Soczewka przeznaczona do korekcji wady wzroku, którą nakłada się na rogówkę. Pod względem materiału wyróżniamy soczewki twarde i miękkie.

Soczewka kwartalna

Miękka soczewka kontaktowa przeznaczona do używania przez okres trzech miesięcy w trybie dziennym. Podczas stosowania soczewek kwartalnych należy pamiętać o codziennej pielęgnacji płynem. W ten sposób usuwane są wszelkie zanieczyszczenia na ich powierzchni.

Soczewka miesięczna

Soczewka kontaktowa przeznaczona do miesięcznego stosowania. Miesięczne soczewki wymagają dodatkowej pielęgnacji, oznacza to, że po zdjęciu jej z oka należy wyczyścić je przy użyciu specjalnego płynu. Zabieg ten usuwa wszystkie zanieczyszczenia z powierzchni soczewki.

Soczewka miękka

To rodzaj soczewki, która wykonana jest z materiału hydrożelowego lub hydrożelowo-silikonowego. Dzięki swoim właściwością łatwiej dostosowuje się do oka. Miękkie soczewki kontaktowe występują w wersjach: jednodniowe, dwutygodniowe, miesięczne, kwartalne a nawet roczne.

Soczewka roczna

Soczewka kontaktowa przeznaczona do rocznego stosowania. Soczewka wymaga dodatkowej pielęgnacji specjalnym płynem, aby usunąć wszelkie zanieczyszczenia z jej powierzchni.

Soczewka silikonowo - hydrożelowa

Soczewki silikonowo-hydrożelowe to nowoczesne soczewki, cechujące się bardzo dobrą tlenoprzepuszczalnością. Z tego powodu niektóre z nich nie muszą być ściągane na noc, a nawet możliwe jest ich noszenie przez kilka dni bez konieczności zdejmowania. Są one jednak nieco sztywniejsze niż klasyczne soczewki hydrożelowe, więc osoby o wrażliwych oczach czy alergicy czasami mogą odczuwać dyskomfort podczas ich noszenia. Soczewki silikonowo-hydrożelowe mogą być wykonane z wielu różnych materiałów, które w niewielkim stopniu różnią się między sobą.

Soczewka toryczna

Rodzaj soczewek kontaktowych, które stworzono z myślą o osobach cierpiących na astygmatyzm.

Soczewka twarda

Rodzaj soczewek kontaktowych, które wytwarza się z organicznego szkła o wysokiej przepuszczalności powietrza. Charakteryzują się niewielką średnicą, która zakrywa jedynie 2/3 powierzchni tęczówki. Zazwyczaj trzeba się do nich przyzwyczajać stopniowo, gdyż ich twarde krawędzie mogą powodować podrażnienia.

Stereopsja

Trzeci najwyższy stopień widzenia obuocznego. To postrzeganie głębi (widzenie przestrzenne), występuje ponieważ oczy są od siebie oddalone o odległość źrenic, a obraz powstający w jednym oku różni się w niewielkim stopniu od obrazu z oka drugiego (dysparacja siatkówkowa).

Stożek rogówki

Degeneracyjna, niezapalna choroba rogówki w przebiegu, której zmiany w jej strukturze prowadzą do ścieńczenia i nadmiernego uwypuklenia. Krzywizna rogówki przybiera odbiegający od normy stożkowaty kształt.

Strabismus (zez)

Zez to nierówne ustawienie gałek ocznych względem siebie, spowodowane osłabieniem mięśni, co powoduje zaburzenia widzenia. Każde oko ma inny kąt widzenia, co nie pozwala na prawidłowe połączenie przez mózg obu obrazów w trójwymiarowy widok (brak stereopsji). Zez może powodować podwójne widzenie, utratę ostrości widzenia, a nawet niedowidzenie w słabszym oku (tzw. leniwe oko, amblyopia). Badanie służące do wykrycia zeza to cover test. Leczenie polega na korekcji wad refrakcji, zasłanianiu zdrowego oka, ćwiczeniach rehabilitacyjnych, czasami leczeniu operacyjnym. Możliwe jest również istnienie zeza ukrytego (forii).

Ślepota rzeczna (onchocerkoza)

To choroba pasożytnicza, wywołana przez nicienia. Należy o niej pamiętać, wyruszając w podróż do Afryki czy Ameryki Południowej, gdyż głównie tam można się nią zarazić. Choroba przenoszona jest przez meszki, żyjące przy rzekach (stąd nazwa choroby). Po zakażeniu, w organizmie człowieka rozwijają się larwy, które bytują w skórze, choć czasami wędrują do oka, powodując zapalenie struktur oka i w następstwie utratę wzroku. Jest to druga pod względem częstości zakaźna przyczyna ślepoty. Nie istnieje na nią szczepionka, należy więc unikać ukąszeń owadów na terenach występowania tej choroby.

Ślepota śnieżna

Oparzenie oka w okolicy plamki żółtej, powstaje w warunkach silnego nasłonecznienia, np. podczas długiego przebywania na śniegu lub na plaży. Ślepota śnieżna może być przejściowa lub trwała.

Śródbłonek rogówki

Śródbłonek rogówki to pojedyncza warstwa ściśle do siebie przylegających komórek. Stanowi ona tylną warstwę rogówki, która jest granicą pomiędzy rogówką a cieczą wodnistą. Śródbłonek uszczelnia i chroni przed dostaniem się cieczy wodnistej do zrębu rogówki. Komórki śródbłonka nie ulegają regeneracji, a ich liczba maleje z wiekiem, w przebiegu różnych procesów chorobowych dotyczących zarówno oczu, jak i ogólnoustrojowych. Oczywiście liczba komórek śródbłonka maleje również w wyniku urazów oraz podczas zabiegów operacyjnych naruszających tę strukturę. Zbyt mała liczba komórek śródbłonka może spowodować napływanie płynu z cieczy wodnistej do zrębu rogówki, uszkadzając ją, powodując utratę przezroczystości.

Światłowstręt

Światłowstręt (inaczej fotofobia) to nadwrażliwość oka na światło. Może być objawem schorzeń tęczówki, zapalenia spojówek, zranień rogówki, niektórych chorób zakaźnych jak na przykład odry, wścieklizny, zaniku czopków.

Tablica ostrości Snellena

Służy do oceny ostrości wzroku, zawiera litery o różnej wielkości, skonstruowana jest w ten sposób, że szerokość znaków równa jest szerokości przerw i że każda z liter ma 5 jednostek wysokości i 4 jednostki szerokości.

Tablice Ishihary

Tablice Ishihary służą do badania rozróżniania kolorów w celu wykrycia zaburzeń rozpoznawania barw. Każda z tablic jest obrazem składającym się z okrągłych plam różnego koloru, które tworzą jakąś liczbę lub inny wzór na tle o podobnych barwach. Każda tablica ma inne odcienie barw, dlatego badanie za pomocą tych tablic pozwala ocenić czy badana osoba ma ślepotę barw i jaka ona jest (np. deuteranomalia, protanomalia, deuteranopia). Metoda ta została wymyślona przez profesora Shinobu Ishiharę z Uniwersytetu w Tokio w 1917 roku.

Tarcza nerwu wzrokowego

Miejsce wchodzenia włókien siatkówkowych komórek zwojowych do nerwu wzrokowego, zlokalizowane donosowo od bieguna tylnego gałki ocznej, widoczne w oftalmoskopie jako owalny w pionie obszar, bielszy w porównaniu z różowawym odcieniem dna oka.

Test Amslera

Tablica, na której znajduje się siatka zbudowana z wzajemnie przecinających się pod kątem prostym linii poziomych i pionowych. Służy do oceny zaburzeń plamki.

Tęczówka

Tęczówka to nieprzezroczysta tarcza będąca elementem budowy oka i stanowiąca przednią część błony naczyniówkowej. Błona umiejscowiona jest przed soczewką i za rogówką. W jego centrum znajduje się otwór zwany źrenicą.

Tłumienie

Zjawisko, w którym następuje hamowanie korowe informacji docierających z określonych obszarów siatkówki odchylającego się (zezującego) oka u pacjenta z zezem.

Tłuszczyk

Łagodna, wypukła, żółtawo biała masa tkankowa umiejscowiona na spojówce gałkowej zarówno od strony nosa, jak i od skroni w stosunku do rogówki (zwykle przynosowo). Zawiera osady amorficznej i bezbarwnej substancji w obrębie elastycznej tkanki zwyrodnieniowej.

Toksokaroza błony naczyniowej oka

Toksokaroza oczna to zapalna choroba naczyniówki i siatkówki, której przyczyną jest połknięcie jaj pasożyta bytującego w przewodzie pokarmowym psa. Najbardziej narażone są małe dzieci, niezachowujące higieny podczas zabawy z psem. Gdy jaja znajdą się w przewodzie pokarmowym człowieka, wykluwają się z nich larwy, przedostające się do naczyń krwionośnych i wędrujące m.in. do wątroby, płuc, oczu, mózgu. Po dostaniu się larw do oczu wywołują one zapalenie, które objawia się pogorszeniem ostrości wzroku.

Tonometria

Procedura pomiarowa ciśnienia wewnątrz gałki ocznej (ciśnienia wewnątrzgałkowego). Najczęściej używaną metodą jest tonometria aplanacyjna (Goldmanna). Po znieczuleniu oczu i zakropieniu ich roztworem barwnika, aparat specjalnym pryzmatem naciska na powierzchnię rogówki, spłaszczając ją. Dzięki temu lekarz, oglądając oko przez lampę szczelinową może na specjalnej skali odczytać wartość ciśnienia śródgałkowego. Metoda impresyjna również wymaga znieczulenia oka i przyłożenia przez lekarza specjalnego metalowego przyrządu. Inną metodą jest tonometria bezkontaktowa, w której spłaszczenie rogówki wywoływane jest przez podmuch sprężonego powietrza.

Torbiel spojówki

Torbiel spojówki to guzek na spojówce wypełniony przezroczystym płynem. Torbiele mogą być zmianami wrodzonymi lub wtórnymi (np. po operacjach okulistycznych, urazach, infekcjach i stanach zapalnych oczu). Pierwotne torbiele spojówki (inaczej nabłonkowe torbiele wtrętowe) występują dosyć często, zarówno w spojówce gałki ocznej, jak i w załamkach spojówki. Torbiele zazwyczaj nie powodują dolegliwości, ale mogą stanowić problem kosmetyczny. Jeśli to konieczne, leczenie polega na nakłuciu torbieli przez okulistę.

Tritanomalia

Tritanomalia to zaburzenie rozpoznawania barw, w której występuje obniżona percepcja koloru niebieskiego przez czopki. Podobnie jak w przypadku deuteranomalii i protanomalii dysfunkcja ta polega na złym działaniu obecnych w prawidłowej ilości pręcików odpowiedzialnych za percepcję barwy niebieskiej. To zaburzenie występuje z tą samą częstością u kobiet i mężczyzn i dotyczy około 0,01% populacji.

Tritanopia

Tritanopia to zaburzenie rozpoznawania barw, które polega na braku czopków, które odbierają barwę niebieską. Wada ta powoduje rozpoznawanie barwy ciemnoniebieskiej jako czarnej, a jasnoniebieskiej jako morskiej (niebieski wpadający w zieleń). Kolor żółty jest rozpoznawany jako biały, pomarańczowy jako różowy, natomiast jasnozielony jako turkusowy. Wada jest rzadka, występuje u około 0,002% mężczyzn i 0,001% kobiet.

Tropikamid (Mydriacyl)

Słaby środek porażający akomodację o krótkotrwałym działaniu, zapewniający porażenie w ciągu 30 minut utrzymujące się przez 2-6 godzin.

Twardówka

Twardówka to gruba, biała warstwa ochronna, nadająca kształt gałce ocznej jednocześnie ochraniając ją i podtrzymując. W części przedniej przechodzi w rogówkę a w tylnej w pochewkę nerwu wzrokowego.

UV Blocker

Oznaczenie na soczewkach kontaktowych, które dotyczy filtra blokującego 95% promieni UV.

Widzenie obuoczne

Skoordynowana czynność obojga oczu mającą na celu otrzymanie pojedynczego trójwymiarowego wrażenia wzrokowego poprzez zintegrowanie obrazów powstających w siatkówkach obojga oczu. Promienie świetlne pochodzące od obserwowanych przedmiotów po przejściu przez ośrodki łamiące oczu padają na siatkówkę, tworząc na niej obraz.

Witrektomia

Witrektomia to zabieg okulistyczny polegający na wycięciu ciała szklistego z wnętrza oka za pomocą mikronarzędzi, wprowadzanych do oka przez trzy małe nacięcia. Zalecana jest ona przy odwarstwieniu siatkówki, niewchłonięciu się krwotoku do ciała szklistego, zaawansowanej retinopatii cukrzycowej, czy ciałach obcych wewnątrz gałki ocznej. Na miejsce ciała szklistego wprowadza się powietrze, płyny infuzyjne bądź olej silikonowy. Ostrość wzroku po tym zabiegu odzyskuje się stopniowo, w ciągu kilku miesięcy.

Woloocze

Woloocze to powiększenie całej gałki ocznej, mogące występować w jednym lub obu oczach, powodujące światłowstręt, łzawienie, ból. Najczęściej spowodowane jest wrodzoną jaskrą pierwotną. U płodu w nieprawidłowy sposób rozwijają się drogi odprowadzające ciecz wodnistą z oka. Zwiększające się ciśnienie wewnątrzgałkowe powoduje rozciągnięcie ścian oka i powiększenie wszystkich struktur oka. W celu poprawy jakości widzenia stosowana jest operacja, mająca na celu stworzenie drogi odpływu cieczy wodnistej.

Wytrzeszcz oczu

Wytrzeszcz jest to przemieszczenie się gałki ocznej do przodu. Może dotyczyć jednego lub obu oczu. Z powodu przemieszczenia gałki ocznej, powieki mogą się nie domykać, co może być przyczyną podrażnień, zaczerwienienia i utrudnienia w nawilżaniu oczu. Poza tym mogą wystąpić problemy z poruszaniem gałką oczną, a nawet uszkodzenie nerwu wzrokowego. Przyczyn wytrzeszczu jest bardzo dużo, choć jest to objaw kojarzony z chorobą tarczycy (choroba Gravesa-Basedowa). Może on być spowodowany również stanem zapalnym tkanek oczodołu lub obecnością guza oczodołu. Skutkiem wytrzeszczu jest ograniczenie ruchomości oka, obrzęk i przekrwienie powiek oraz spojówek, bolesność oka, uszkodzenie rogówki na skutek wysuszenia oraz uszkodzenia nerwu wzrokowego.

Zaćma

Choroba oczu, która prowadzi do zmętnienia oczu. Zaćma jest jednym z przyczyn ślepoty. Charakteryzuje się powstawaniem plamek lub zmętniałych obszarów na soczewce oka, co prowadzi do upośledzenia ostrości wzroku. Zaćmę można leczyć jedynie operacyjnie przez wszczepienie nowej soczewki.

Zapalenie błony naczyniowej

Zapalenie błony naczyniowej, czyli warstwy oka znajdującej się między twardówką a siatkówką (składającej się z tęczówki, naczyniówki i ciała rzęskowego), prowadzi do pogorszenia jakości wzroku. Istnieje wiele różnych przyczyn tej choroby (zarówno zakaźnych - wirusy, bakterie, jak i niezakaźnych - choroby tkanki łącznej). Objawy są różne, zależnie od tego, jaka część błony naczyniowej objęta jest zapaleniem. Może to być ból i zaczerwienienie oka, stopniowe pogorszenie ostrości widzenia lub ubytki w polu widzenia.

Zapalenie nerwu wzrokowego

Zapalenie nerwu wzrokowego dzieli się na wewnątrzgałkowe i pozagałkowe. Pozagałkowe zapalenie to najczęstsza choroba nerwu wzrokowego u dorosłych, spowodowana głównie przez proces demielinizacyjny (np. przez stwardnienie rozsiane lub jako proces samoistny). Objawami są nagły spadek jakości widzenia i bolesność w jednym oku.

Wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego obejmuje tarczę nerwu wzrokowego i dotyczy głównie dzieci i młodzieży. Może być spowodowane wieloma różnymi przyczynami (np. w przebiegu chorób wirusowych lub bakteryjnych). Objawia się nagłym pogorszeniem wzroku w jednym lub obu oczach.

Zapalenie rogówki

Zapalenie rogówki może być wywołane przez szereg różnych drobnoustrojów, chociaż najczęstszą przyczyną są bakterie. Choroba ta objawia się silnym bólem i zaczerwienieniem oka, obniżeniem ostrości wzroku, obrzękiem powiek oraz światłowstrętem. W przypadku wystąpienia takich objawów konieczna jest wizyta u okulisty, gdyż bez leczenia może dojść do powstania blizn na rogówce i utraty jej przezroczystości. Zapalenie rogówki związane jest głównie z przerwaniem ciągłości nabłonka rogówki. Może to być spowodowane noszeniem soczewek kontaktowych, nieprawidłowym wydzielaniem filmu łzowego czy niedomykalnością powiek. W leczeniu zazwyczaj używa się specjalnych kropli lub maści do oczu.

Zapalenie spojówek

Jedna z najczęstszych schorzeń narządu wzroku, powodowane przez drobnoustroje chorobotwórcze albo czynniki zewnętrzne. Choroba charakteryzuje się silnym przekrwieniem spojówek, światłowstrętem, swędzeniem i pieczeniem powiek. Leczenie zapalenia spojówek odbywa się poprzez przyjmowanie antybiotyków.

Zapalenie twardówki

Zapalenie twardówki jest to stan zapalny jednej z warstw oka. Twardówka nadaje kształt gałce ocznej, chroniąc inne struktury oka. Twardówka składa się z trzech warstw: nadtwardówki, istoty właściwej i blaszki brunatnej. Zapalenie nadtwardówki przebiega łagodnie, często bez uchwytnej przyczyny i samoistnie ustępuje. Natomiast zapalenie zrębu (istoty właściwej) twardówki może prowadzić do uszkodzenia wzroku. Często jest związane z układowymi chorobami tkanki łącznej. Przebiega z silnym bólem oka promieniującym do okolicznych tkanek.

Zespół Sjögrena

Zespół Sjögrena to choroba autoimmunologiczna, w przebiegu której przeciwciała chorego atakują m.in. jego gruczoły łzowe i ślinowe, powodując tym samym stan zapalny. Z tego powodu gruczoły łzowe produkują zmniejszoną ilość łez, co prowadzi do zapalenia spojówek oraz uczucia suchości i pieczenia oczu. Może występować także światłowstręt. Pomoc w redukcji objawów mogą przynosić preparaty sztucznych łez. Zapalenie gruczołów ślinowych prowadzi do suchości w jamie ustnej, trudności w połykaniu i próchnicy zębów.

Zespół suchego oka

Schorzenie oczu wywołane przez niedostateczne wydzielanie łez lub nadmierne parowanie filmu łzowego. „Suche oko” objawia się swędzeniem, pieczeniem, zaczerwienieniem oka, uczuciem piasku pod powiekami. Powodem wystąpienia tego schorzenia są:

• długotrwałe czytanie, praca przy komputerze, oglądanie telewizji;
• niekorzystne warunki środowiskowe, np. zakurzone lub zadymione pomieszczenia;
• przewlekłe choroby;
• powikłania wynikające z noszenia soczewek kontaktowych;
• powikłania wynikające z długotrwałego i częstego stosowania kropli do oczu zawierających konserwanty;
• niedobór witaminy A.

Zmiany barwnikowe spojówki

Zmiany barwnikowe spojówki to ciemniejsze fragmenty spojówki, które mogą być obecne od urodzenia (co jest związane z rasą) lub powstawać wtórnie do różnych przyczyn np. przez odkładanie się pod powiekami tuszu do rzęs, w miejscach po zabiegach okulistycznych, czy w chorobach ogólnoustrojowych. Płaskie przebarwienie spojówki nazywane jest również melanozą oczną. Nie można zapominać, że nawet w oku możliwy jest czerniak, mimo tego większość przebarwień spojówki nie jest groźna, choć wymaga wizyty u okulisty.

Zwyrodnienie plamki żółtej

Choroba oczu, występująca u osób po 50 roku życia. Powstaje na skutek uszkodzenia centralnej części siatkówki (tzw. plamki żółtej). Prowadzi do pogorszenia widzenia lub do całkowitej utraty wzroku. Zwyrodnienie plamki żółtej najczęściej dotyka kobiety oraz osoby rasy białej. Leczenie odbywa się za pomocą metody fotodynamicznej. Jednak metoda ta hamuje rozwój choroby, ale nie usuwa jej skutków.