Czy powinniśmy się niepokoić muszek przed oczami?

Mroczki (muszki) przed oczami mogą pojawić się w każdym wieku. Choć przyczyny ich powstawania nie są do końca znane, wiemy, że ich występowanie może stanowić objaw choroby. Muszki przed oczami towarzyszą m.in. jaskrze, zaćmie, retinopatii cukrzycowej, guzowi wewnątrzgałkowemu czy chorobom ciała szklistego. Najczęściej jednak są naturalnym wynikiem starzenia się organizmu i nie zagrażają naszemu zdrowiu.

 

Nasz optometrysta przygotował odpowiedzi na pytania dotyczące tzw. mętów ocznych. Czym są latające muszki przed oczami?

 

1. W jaki sposób powstają zmętnienia (męty) ciała szklistego?
2. Czy powinniśmy się niepokoić mętami ocznymi?
3. Jakie są rodzaje mętów ocznych?
4. Jakie są czynniki ryzyka zmętnień ciała szklistego?
5. Jakie są metody leczenia mętów?
   • Co to jest witrektomia?
   • Co to jest witreroliza?
   • Jak są niestandardowe metody leczenia?

W jaki sposób powstają zmętnienia (męty) ciała szklistego?

Pacjenci bardzo często wyrażają obawę związaną z pojawieniem się tzw. muszek przed oczami. Są to zmętnienia (męty) wypełniającego oko ciała szklistego (ang. eye floaters). Ciało szkliste to przezroczysty żel o skomplikowanej strukturze zbudowanej w 99% z wody oraz kolagenu, rozpuszczalnych białek i kwasu hialuronowego. Jego całkowita objętość wynosi ok 4 ml. Niewielka liczba komórek, fizjologicznie znajdująca się w ciele szklistym (do których należą głównie hialocyty, astrocyty i komórki glejowe), jest zlokalizowana w obrębie kory. Ciało szkliste stanowi strukturalną podporę gałki ocznej (wypełnia ją w 3/4), a dzięki swej przezierności pozwala na swobodne przechodzenie światła.

Męty mogą powstawać już w okresie płodowym, kiedy to przez ciało szkliste od tarczy nerwu wzrokowego przebiega tętnica hialinowa, zaopatrująca rozwijającą się soczewkę. W dalszym rozwoju tętnica ta zwykle zanika pozostawiając po sobie jedynie falisty kanał ciała szklistego nazywany kanałem Cloqueta (widoczny na zdjęciu poniżej) oraz niewielkie cząstki materii organicznej. Pozostałością po przedniej części tej tętnicy jest mała, gęsta, biała plamka przytwierdzona do tylnej torebki nazywana plamką Mittendorfa, a pozostałością tylnej części tętnicy jest tzw. brodawka Bergmeistera – welonowaty fragment tkanki znajdujący się w pobliżu tarczy nerwu II. Bywa jednak, że tętnica ta nie zanika w ogóle.

 

Czy powinniśmy się niepokoić pojawiającymi się muszkami przed oczami?

Męty są ruchomym zmętnieniem ciała szklistego widocznym gdy rzucają cień na siatkówkę. Mogą utrudniać widzenie, ale ich istnienie nie grozi bezpośrednio utratą wzroku. Pojawienie się zmętnień może jednak łączyć się z powstawaniem chorób oczu, które mają wpływ na widzenie.

 

Zmętnieniom ciała szklistego towarzyszy często jego:

 

• rozwodnienie (łac. syneresis) - zmiana konsystencji ciała szklistego spowodowana utratą kwasu hialuronowego i depolimeryzacją sieci włókien kolagenowych. Cząsteczki wody, utrzymywane wcześniej przez kwas hialuronowy, przemieszczają się do centrum, tworząc łączące się zbiorniki. Pojawiają się przestrzenie rozproszonego ciała szklistego ze zwiększoną krętością włókien kolagenowych oraz następuje jego uwodnienie. Proces ten już w 20 r. ż. dotyczy 20% objętości. Częściej występuje u kobiet, w krótkowzroczności, w zwyrodnieniu barwnikowym siatkówki, stanach zapalnych oka, po urazach i zabiegach chirurgicznych oka. Z utratą objętości ciała szklistego pojawiają się siły kurczliwe prowadzące do zapadania się kory ciała szklistego i jego odłączenia od siatkówki.
• zmniejszenie objętości - prowadzące do obkurczania się gałki ocznej i jej zapadnięcia,
• tylne odłączenie (ang.PVD, posterior vitreous detachment) - oddzielenie tylnej błony ciała szklistego od siatkówki i zapadnięcie się jego kory. Z powodu rozwodnienia ciało szkliste nie jest w stanie podtrzymać swojej obwodowej, ciężkiej kory. Ponieważ podstawa ciała szklistego nie może ulec odłączeniu, wraz z kurczeniem się ciała szklistego oddziela się jego część tylna. Odłączenie ciała szklistego może mieć formę ostrą lub przewlekłą. Częściej występuje w formie ostrej, która rozwija się nagle i prowadzi w krótkim czasie do całkowitego odłączenia ciała szklistego. Postać przewlekła rozwija się stopniowo, postępując przez dłuższy czas. Do całkowitego odłączenia ciała szklistego może dojść w ciągu kilku tygodni lub miesięcy. Występuje u 63% osób powyżej 80 roku życia. Częstość jego występowania wzrasta z wiekiem, w szczególności u pacjentów po operacji zaćmy i zapaleniach ciała szklistego. U osób krótkowzrocznych powstaje około 10 lat wcześniej niż u osób z prawidłowym wzrokiem. Tylne odłączenia ciała szklistego objawia się wrażeniami wzrokowymi jak: błyski światła i męty. Błyski świetlne powstają, gdy obkurczające się ciało szkliste pociąga siatkówkę. Postrzegane są jak „błyskawice” i najczęściej występują w skroniowej części pola widzenia. Nagle pojawiające się męty, jeśli towarzyszy im także widoczna „zasłona” w części pola widzenia, są poważnym objawem odwarstwienia siatkówki.
• przymglenie i zagęszczenie, które mogą być spowodowane zaburzeniami rozwojowymi, urazem lub chorobą.

 

Męty dzielimy na:

 

• łagodne - nie zagrażające oku,
• patologiczne - powodowane np. wylewem krwi, ciałem obcym, stanem zapalnym.

Łagodne męty rzadko się wchłaniają ponieważ powstają z tkanek wewnątrzgałkowych i nie są rozpoznawane przez układ immunologiczny oka jako obce.

Męty mogą być drobne, zagęszczone, rozproszone, przypominać pajęczynę, nitki, chmury, tworzyć konglomeraty (tzw. męty zwyrodnieniowe), przybierać postać pierścienia (tzw. pierścień Weissa – fragment oderwanej tkanki glejowej, łączącej ciało szkliste z tarczą nerwu wzrokowego). Przykłady obraz widzianego z mętami w ciele szklistym znajdują się poniżej. Zmętnienia (spowodowane wylewem krwi - w ciągu kilku tygodni) mogą się: wchłonąć, przemieszczać w oku lub pozostać, a ich liczba może się zwiększać.

Męty dostrzegane są podczas patrzenia na jasne tło jak np. niebo. Ich ilość i lokalizacja może przeszkadzać w codziennym życiu, powodować trudności w czytaniu i pracy przy komputerze, utrudniać prowadzenie samochodu. Ich uciążliwość zależy od wielkości i gęstości, odległości od siatkówki i osi widzenia, szerokości źrenicy. Męty widoczne są w momencie przechodzenia światła przez ośrodki optyczne, rzucając cienie na siatkówkę. Do pewnego stopnia można nauczyć się je ignorować lub tolerować.

 

Zmętnienia - czynniki ryzyka

Przyczyny powstawania zmętnień nie są do końca znane. Uważa się, że mogą być spowodowane: zaburzeniem równowagi biochemicznej i elektrostatycznej kolagenu lub kwasu hialuronowego, zaburzeniami metabolicznymi kolagenu lub komórek siatkówki, aktywacją indukowanych światłem procesów utleniania, denaturyzacją białek ciała szklistego, zanikiem kwasu hialuronowego pokrywającego włókna kolagenowe, tworzeniem wiązań krzyżowych pomiędzy włóknami kolagenu. Częstość występowania mętów wzrasta wraz z wiekiem, głównie z powodu zmian degeneracyjnych siatkówki i ciała szklistego. Inną przyczyną powstawania mętów są wylewy krwi: spontaniczne - najczęściej w retinopatii cukrzycowej, w przebiegu nadciśnienia tętniczego, wysiękowej postaci AMD, pourazowe - obecność ciała obcego wewnątrz gałki, wysięki pozapalne w zapaleniach wewnętrznych warstw gałki ocznej (zapalenia błony naczyniowej, nerwu wzrokowego, ropne zapalenie ciała szklistego).

Do powstawania mętów przyczynia się także: cukrzyca, krótkowzroczność, zmiany pozapalne i urazy oka, proces starzenia się. Mogą pojawić się w każdym wieku. Z powodu zmian biochemicznych sieć włókien kolagenu rozpada się, staje się lepka, kleista, łączy się ze sobą i grubieje. Zmętnienia organizują się tworząc konglomeraty. Inną przyczyną mętów może być także tzw. torebka przedplamkowa (ang. premacular bursa) – przestrzeń pomiędzy zgrubiałą korą tylną ciała szklistego, a zewnętrzną siatkówki. Płyn w niej uwięziony oraz resztki komórek mogą imitować obecność mętów w oku (przez jakiś czas). Niekiedy (u młodych pacjentów) mogą być widoczne ruchome cienie wywołane przesuwaniem się białych lub czerwonych krwinek w małych naczyniach okołoplamkowych. Nie blokują one widzenia i nie wymagają leczenia.

Zmętnienia są mikroskopijne, gęste, znajdują się w odległości 0,5-3,0 mm od siatkówki, a ich wielkość nie osiąga rozdzielczości optycznej oka (0,1-0,2 mm), dlatego trudno jest je zidentyfikować i zdiagnozować. Dodatkowym utrudnieniem (w trakcie badania) jest przekłamanie optyki związane z przejściem światła przez wiele ośrodków optycznych. Dostrzec można jedynie cień zmętnienia rzucany na siatkówkę.

 

Metody leczenia mętów

Większość mętów nie wymaga leczenia. Leczy się jedynie te, które w znacznym stopniu utrudniają widzenie. By je usunąć stosuje się zabieg chirurgiczny lub laserowy.

 

Leczenie chirurgiczne - witrektomia

Zabieg chirurgiczny nazywany witrektomią, polega na usunięciu ciała szklistego przez niewielkie nacięcia, a następnie wypełnieniu gałki ocznej odpowiednią substancją. Operacja przeprowadzana jest w znieczuleniu miejscowym. W miejsce usuniętego ciała szklistego wprowadza się odpowiednie płyny lub gaz, pozwalające na uzyskanie pożądanego napięcia gałki ocznej. Stopień odzyskania wzroku po witrektomii jest zależny od stopnia nieodwracalnego zniszczenia siatkówki, która jest tkanką nerwową, mającą tylko jedną warstwę bardzo wrażliwych na uszkodzenia komórek wzrokowych, które nie są w stanie się odtwarzać ani regenerować. Wynik operacji, polegający na odtworzeniu prawidłowych warunków anatomicznych, nie przywraca dobrego widzenia jeśli siatkówka została zniszczona przez ciało obce, przez infekcję, lub też przez długotrwałe niedotlenienie, jakie występuje w ocznych powikłaniach cukrzycy.

Poważne powikłania operacji witrektomii są rzadkie. Można do nich zaliczyć:

• krwotoki,
• infekcyjne zapalenie wnętrza oka,
• powstanie otworów w siatkówce, które jeśli powstają w trakcie zabiegu są natychmiast zamykane,
• zmętnienie soczewki (zaćma), która może być usunięta i zastąpiona wszczepem sztucznej soczewki jeszcze w trakcie zabiegu lub w późniejszym terminie,
• wzrost ciśnienia w oku lub zmętnienie rogówki (występujące u niektórych pacjentów, u których istnieje konieczność zastosowania oleju silikonowego).

 

Leczenie laserowe - witreroliza

Witreroliza to nieinwazyjna i bezbolesna metoda leczenia mętów ciała szklistego, polegająca na odparowaniu mętów ciała szklistego lub ewentualnym ich rozdrobnieniu i przesunięciu. Metoda wykorzystuje nanosekundowe impulsy światła laserowego o niskiej energii. Energia ta odparowuje składniki mętów – cząsteczki kolagenu i kwasu hialuronidowego – wytwarzając gaz. Efektem jest usunięcie mętów lub ich zmniejszenie do rozmiaru, który nie utrudnia widzenia. Zabieg trwa zwykle od 20 do 60 minut. Średnio wykonuje się dwie sesje zabiegowe, a w szczególnych przypadkach konieczne jest jego powtórzenie. Bezpośrednio przed zabiegiem podaje się krople znieczulające oraz rozszerzające źrenice, a na oko nakłada się specjalną soczewkę kontaktową. Działania niepożądane i powikłania związane z witrerolizą są bardzo rzadkie. Mogą obejmować:

• powstanie zaćmy,
• wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• uszkodzenia siatkówki.

 

Niestandardowe metody leczenia

Możliwe jest również leczenie zmętnień ciała szklistego poprzez zastosowanie:

• kroplami do oczu zawierającymi jodek potasu, wzmacniającymi widzenie lub naczynia krwionośne;
• jonoferezą (zabieg wykorzystujący działanie prądu stałego, polega na przyłożeniu do gałek ocznych gazy nasączonej jodkiem potasu i elektrod).

Przeprowadzone badania dowodzą także, że stosowanie substancji antyoksydacyjnych (np. kwas askorbinowy), które unieszkodliwiają wolne rodniki w środowisku wodnym oraz substancji hamujących glikację włókien kolagenu (L-lizyna, procyjanidyna) hamuje zmiany zwyrodnieniowe w obrębie ciała szklistego.

 

Jak postępować?

Męty są najczęściej naturalnym zjawiskiem występującym u osób powyżej 50 roku życia. W sytuacji gdy:

• męty pojawiają się coraz częściej i zwiększa się ich ilość,
• dostrzegamy błyski światła,
• tracimy zdolność widzenia peryferyjnego (bocznego),
• pojawia się ból oczu,

... to jest to sygnał, że należy udać się niezwłocznie do lekarza okulisty, ponieważ objawy te mogą łączyć się z niebezpiecznym zagrożeniem zdrowia.