Skąd się biorą łzy i do czego są nam potrzebne?

Chociaż łzy są oznaką naszych emocji, wyrazem radości, smutku czy bólu, pełnią też bardzo ważną funkcję ochronną oka. Ich produkcja odbywa się w gruczole łzowym właściwym oraz w gruczołach dodatkowych Krausego i Wolfringa. Wydzielinę śluzową produkują komórki kubkowe spojówki, krypty Henlego i gruczoły Manza, natomiast tłuszczową gruczoły tarczkowe, rzęskowe i łojowe.

   

Spis treści:

1. Gruczoły łzowe
2. Produkcja łez
3. Skład łez
4. Rozprowadzanie łez
5. Odprowadzanie łez
6. Ciekawostki na temat łez

 

Gruczoły łzowe

 

1. Gruczoł łzowy właściwy
2. Gruczoły łzowe dodatkowe Krausego
3. Gruczoły łzowe dodatkowe Wolfringa
4. Gruczoły Manza
5. Krypty Henlego
6. Gruczoły rzęskowe Molla
7. Gruczoły łojowe Zeissa

 

Produkcja łez

 

Normalne wydzielanie łez odbywa się w gruczołach dodatkowych. Gruczoł właściwy odpowiedzialny jest za dodatkowe, nadmierne łzawienie wywołane czynnikami:

• drażniącymi zakończenia nerwu węchowego, wzrokowego, trójdzielnego,
• emocjonalnymi (pochodzenia ośrodkowego),
• związanymi z bólem,
• mechanicznym uciskiem mięśnia okrężnego oka na gruczoł łzowy w czasie kaszlu, kichania, ziewania, wymiotów.

Na wydzielanie łez mają także wpływ niektóre leki działające na zakończenia nerwowe np. Pilokarpina (zwiększająca produkcję łez) lub Atropina (zmniejszająca produkcję łez).

 

Skład łez

 

Poza wodą łzy zawierają również:

• ok. 1,8% ciał stałych, z czego 0,9% to chlorek sodowy (sprawiający, że łzy mają słony smak),
• 0,5-0,7% białka, które zmniejsza napięcie powierzchniowe i ułatwia zwilżanie nabłonka, a tym samym wymianę metabolitów między rogówką, a filmem łzowym. Białko dzieli się na: albuminy, globuliny i lizozym (enzym rozpuszczający błonę komórkową bakterii, chroniący w pewnym stopniu worek spojówkowy przed infekcją),
• kwas askorbinowy, cukier, mocznik,
• elektrolity - kationy sodowe i potasowe, aniony chlorkowe i fosforowe.

 

Rozprowadzanie łez

 

Za sprawą skurczu mięśnia okrężnego oka łzy płyną wzdłuż pasemka łzowego przy powiece górnej w stronę nosową, następnie ku dołowi, a od strony skroniowej siłą ciężkości przesuwają się do dołu, tworząc pasemko łzowe powieki dolnej. Oba te pasemka łączą się przy fałdzie półksiężycowatym i mięsku łzowym tworząc tzw. jeziorko łzowe. Ruch powiek sprawia, że przy każdym mrugnięciu łzy rozprowadzane są równomiernie po powierzchni rogówki tworząc tzw. film łzowy, który składa się z trzech warstw:

• zewnętrznej lipidowej (tłuszczowej) - chroniącej przed nadmiernym parowaniem i przelewaniem łez poza krawędzie powiek, zwiększa napięcie powierzchniowe utrzymując jego stabilność,
• środkowej wodnej – nawilża powierzchnię gałki ocznej, dostarcza tlen i substancje odżywcze do spojówki oraz nieunaczynionego nabłonka rogówki, eliminuje produkty przemiany materii, działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie, zapewnia gładką powierzchnię refrakcyjną oka tworząc idealną powierzchnię optyczną,
• wewnętrznej mucynowej (śluzowej) - odpowiadającej za prawidłowe przyleganie filmu łzowego do powierzchni gałki ocznej, zapewnia jej właściwe nawilżenie oraz równomierne rozprzestrzenianie się filmu łzowego na jej powierzchni.

Film łzowy zapobiega wysychaniu rogówki i spojówki oraz chroni powierzchnię rogówki przed uszkodzeniem przez ciała obce takie jak kurz czy bakterie z powietrza.

 

Odprowadzanie łez

Na układ odprowadzający nadmiar łez do jamy nosowej składają się: kanaliki, woreczek łzowy i przewód nosowo-łzowy.

W prawidłowych warunkach znaczna część filmu łzowego wyparowuje (ma na to wpływ: wielkość szpary powiekowej, częstość mrugania, temperatura otoczenia, wilgotność powietrza). Z tego powodu tylko niewielka jego ilość przechodzi przez układ odprowadzający.

Łzy przepływając wzdłuż górnego i dolnego brzegu powiek dzięki zjawiskom włoskowatości dostają się do górnego i dolnego kanalika łzowego (prawdopodobnie wskutek zasysania).

W momencie mrugnięcia przytarczkowa część mięśnia okrężnego oka wywiera nacisk na bańki łzowe, skracając i uciskając poziomo biegnący odcinek kanalików łzowych oraz ustawiając punkty łzowe przyśrodkowo. Część łzowa mięśnia okrężnego oka kurczy się i uciska woreczek. Wytworzone w ten sposób ciśnienie dodatnie powoduje zasysanie łez z kanalików do woreczka łzowego. Podczas otwierania oczu mięśnie rozluźniają się, kanaliki i woreczek łzowy poszerzają się, a powstałe ujemne ciśnienie, wraz z siłami kapilarnymi, sprawia, że łzy przemieszczają się do pustego woreczka łzowego. Tam z powodu siły ciężkości i elastyczności tkanek przechodzą przez kanał nosowo-łzowy do dolnego przewodu nosowego.

 

Ciekawostki na temat łez

 

• pierwsze łzy pojawiają się dopiero pod koniec pierwszego miesiąca życia,
• nasze oko produkuje około 1-2 µl (mikrolitr) łez na minutę,
• wydzielanie łez zmniejsza się u ludzi starszych,
• płacz obniża ciśnienie krwi, dotlenia mózg, daje uczucie odprężenia, uśmierza ból (uwalnia w mózgu naturalne substancje opiatowe).
• w zależności od powodu płaczu, skład chemiczny łez jest inny. Łzy prawdziwe, wywołane np. smutkiem, różnią się składem od tych, które pojawiają się pod wpływem substancji drażniących np. zapachu cebuli. We łzach wywołanych emocjami występuje dodatkowo prolaktyna (hormon wydzielany na skutek stresu).