Soczewki i okulary ze źle dobranymi parametrami

Pierwszym źle dobranym parametrem zarówno okularów jak i soczewek kontaktowych może być ich moc (nieadekwatna do wady wzroku). Nieskorygowane lub nieprawidłowo skorygowane wady refrakcji oprócz złej jakości widzenia mogą być przyczyną: bólów oczu i głowy, łzawienia, nadmiernego mrugania, przewlekłego zapalenia spojówek lub brzegów powiek.

   

U dzieci mogą powodować trudności w nauce czytania i pisania, niechęć do uczenia się, rozdrażnienie, zmęczenie, a także objawy typowe dla dysleksji czy zespołu nadpobudliwości ruchowej (adhd). Na szczególną uwagę zasługuje kwestia pełnej korekcji wad wzroku. Liczne badania dowodzą, że pełna korekcja jest bardzo ważna szczególnie u dzieci poniżej piątego roku życia (więcej o tym w Jak wykryć nieprawidłowości widzenia u dziecka?). Nieskorygowana wada wzroku jest częstą przyczyną refrakcyjnego niedowidzenia, które nieleczone lub leczone nieprawidłowo prowadzi do trwałych zaburzeń widzenia. W przypadku krótkowzroczności udowodniono, że niedokorygowanie tej wady u dzieci prowadzi do jej progresji. Natomiast niedokorygowanie wady wzroku u dorosłych jest częstą przyczyną objawów astenopii mających wpływ na jakość życia.

Spis treści:

1. Co to jest efekt pryzmatyczny i decentracja?
2. Jak uniknąć źle dobranych soczewek?
3. Znaczenie modułu sztywności w dopasowaniu soczewek
4. Czym jest olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek?

 

Co to jest efekt pryzmatyczny i decentracja?

W okularach korekcyjnych, poza ich mocą, duże znaczenie ma ich wykonanie zgodne z receptą i ustawienie środków optycznych soczewek dokładnie na wprost źrenic, zarówno na wysokość, jak i szerokość. Jeżeli rozstaw i wysokość źrenic nie zostanie prawidłowo uwzględniony w okularach korekcyjnych może to wywołać tzw. efekt pryzmatyczny (jego wielkość zależy od wielkości korekcji okularowej) prowadzący do dyskomfortu w noszeniu i braku adaptacji do okularów oraz zaburzeń w widzeniu obuocznym (wywołana heteroforia) z zezem włącznie. Linia łącząca środki optyczne obu szkieł powinna przechodzić przez środek źrenicy. Niedopuszczalna jest decentracja powodująca odchylenie pryzmatyczne przekraczające 1/4 pdptr. Zasadą jest, że dla oka krótkowzrocznego w okularach do dali, rozstawienie środków optycznych szkieł nie powinno być nigdy większe, może być mniejsze od rozstawu źrenic. Dla oka nadwzrocznego rozstawienie środków optycznych nie powinno być nigdy za małe.

Im wyższa wartość korekcji tym te parametry mają większe znaczenie, co ukazuje tabela z dopuszczalną tolerancją decentracji.

 

Moc dioptrii	Największy błąd decentracji w mm
0,25	5
0,50	4
0,75	3,5
1,00	2,5
2,00	1,3
3,00	0,75
4,00	0,6
5,00	0,5
6,00	0,4
7,00	0,3
8,00	0,3
9,00	0,3
10,00	0,25
12,00 do 20,00	0,2

 

Jeżeli odległość (vertex) soczewki okularowej od rogówki oka jest inna niż ta, przy jakiej specjalista dobierał moc szkła, powoduje to zmianę korekcji wady sferycznej, bądź astygmatycznej. Nie ma to większego znaczenia gdy moc szkła, czy silniejszego przekroju w korekcji astygmatycznej jest mniejsza niż 4 dioptrie. Soczewka ustawiona dalej od oka w korekcji dodatniej powinna mieć słabszą moc, a ujemna silniejszą. Poniższa tabela przedstawia dopuszczalny błąd odległości pomiędzy wierzchołkami oka i szkła.

 

Moc dioptrii	Największy błąd odległości pomiędzy wierzchołkami oka i szkła w mm
0,25	10
0,50	8
0,75	7
1,00	5
2,00	5
3,00	5
4,00	4,5
5,00	4
6,00	3,5
7,00	3
8,00	2,5
9,00	2
10,00	1,5
12,00	1,1
14,00	1
16,00	0,8
18,00	0,7
20,00	0,5

By właściwie korygować astygmatyzm konieczne jest prawidłowe ustawienie osi cylindra (zgodnej z receptą). Jego brak powoduje gorszą jakość widzenia. Tolerancja kąta osi zależy od mocy cylindra co pokazuje poniższa tabela.

 

Moc dioptrii	Największy błąd kąta osi cylindra
0,25	5°
0,50	4°
0,75	3°
1,00	2°
2,00	1,5°
3,00 do 20,00	1°

Również dobór opraw okularowych ma istotne znaczenie dla źle dobranych okularów. Oprawy za duże będą zjeżdżać z nosa i utrudniać patrzenie przez nie. Niedostosowane do anatomii twarzy będą źle leżeć. A niedostosowane do mocy i rodzaju soczewek mogą być ciężkie, nieestetyczne i powodować dyskomfort. Problem ten nie dotyczy soczewek kontaktowych.

 

Jak uniknąć źle dobranych soczewek?

O prawidłowym dopasowaniu soczewek świadczy: całkowite pokrycie rogówki, właściwa ruchomość, dobra jakość widzenia i komfort. Złe dopasowanie parametrów soczewek takich jak promień krzywizny (BC) i średnica (DIA) prowadzi często do podrażnień powodujących, że z czasem coraz gorzej się je toleruje.

Częstymi powikłaniami źle dobranych soczewek są też stany zapalne rogówki. Warto upewnić się, że soczewki nie powodują otarć nabłonka rogówki i zachowują odpowiednią ruchomość umożliwiającą wymianę płynów i depozytów pod soczewką. Źle dobrane soczewki mogą być zbyt ciasne lub zbyt luźne. Dopasowanie zbyt ciasne charakteryzuje się:

 

• niewielką ruchomością lub jej brakiem podczas mrugania (poniżej 0,2mm),
• niewielką ruchomością lub jej brakiem przy spojrzeniu w górę lub w bok (poniżej 0,25mm),
• dobrą centracją,
• wolnym powrotem do normy przy teście push-up,
• dobrym komfortem początkowym,
• późniejszymi objawami dyskomfortu takimi jak pieczenie i kłucie,
• niską ostrością wzroku,
• niestabilną ostrością wzroku z tymczasową poprawą po mrugnięciu,
• podrażnieniem naczyń rąbka lub spojówki,
• pierścieniem ucisku na spojówce gałki ocznej (wgłębienie twardówkowe), często widocznym po zdjęciu soczewki.

 

Za ciasna soczewka zbyt ściśle przylega do przedniej powierzchni oka, uciska rogówkę i utrudnia wymianę filmu łzowego, powodując, że złuszczone komórki nabłonka i inne osady nie mogą się spod niej wydostać. Prowadzi to do niedotlenienia, obrzęku rogówki, a długotrwałe niedotlenienie rogówki powoduje wrastanie naczyń krwionośnych od rąbka rogówki ku jej centrum (neowaskularyzacja). Jest to proces nieodwracalny. Na poziom niedotlenienia rogówki wpływ ma również materiał, z którego wykonane są soczewki, a dokładnie jego współczynnik przenikania tlenu (wartość Dk/t). Warto wybierać te o wysokim współczynniku, tak aby zapewnić przepływ łez między rogówką a soczewką, która musi się swobodnie poruszać po rogówce, ale nie może być zbyt luźna. Użytkowanie za dużych soczewek jest niewygodne i może prowadzić do wielkobrodawkowego zapalenia spojówek.

Dopasowanie zbyt luźne charakteryzuje się:

• nadmierną ruchomością przy mruganiu (ponad 0,75 mm),
• nadmierną ruchomością przy ruchach oczu do góry lub w bok (ponad 1,5 mm),
• słabą centracją,
• zmienną ostrością wzroku,
• niskim komfortem z powodu podrażnienia powiek,
• odkształceniami krawędzi soczewki,
• zmienną jakością widzenia.

 

Do soczewek o najwyższym współczynniku przepuszczalności tlenu Dk/t należą:

 

Znaczenie modułu sztywności w dopasowaniu soczewek

Dodatkowym parametrem soczewek jest moduł sztywności, który określa zdolność materiału do układania się na powierzchni rogówki oraz łatwość jego odkształcania się podczas manipulacji. Wysoki moduł sztywności łączy się z mniejszą elastycznością soczewki, większą możliwością podwijania się jej krawędzi na oku, a także zwiększeniem częstotliwości występowania powikłań mechanicznych, takich jak górne, rąbkowe, łukowate uszkodzenie nabłonka (SEAL), brodawkowate zapalenie spojówek związane z noszeniem soczewek kontaktowych (CLPC) oraz tworzenie kulek mucynowych w obrębie filmu łzowego pod soczewką. Ważne jest, aby moduł sztywności materiału soczewki nie był ani za wysoki, ani zbyt niski. Soczewka zbyt sztywna zwykle jest też za bardzo ruchoma i trudno jest osiągnąć jej właściwą centrację. Zbyt elastyczna może utrudniać manipulację i nie daje stabilnego optycznie obrazu.

Komfort użytkowania soczewek związany jest również z ich powierzchnią. Na zmniejszenie komfortu noszenia soczewek kontaktowych oraz na suchość wpływają różne czynniki min.: oddziaływanie między tylną powierzchnią soczewki, a przednią rogówki oraz między przednią powierzchnia soczewki, a wewnętrzną powierzchnią powiek (podczas mrugania). Powierzchnia soczewki przyciąga różne składniki filmu łzowego, szczególnie białka i lipidy, które się na niej osadzają. Procesy te mogą wpływać na zmiany powierzchniowe soczewek kontaktowych, a to z kolei ma wpływ na siły tarcia występujące podczas mrugania.

 

Czym jest olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek?

Osadzanie na soczewkach denaturowanych białek lub innych zanieczyszczeń wywołuje reakcje autoimmunologiczne, podrażnienie mechaniczne spojówki tarczkowej lub innych tkanek oka, uczucie dyskomfortu. Z zanieczyszczeniem powierzchni soczewek związana jest też utrata lubrykacji i zwiększone tarcie prowadzące do niepożądanych reakcji na powierzchni oka. Jedną z najpoważniejszych jest olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek (GPC, giant pappilary conjunctivitis) lub brodawkowe zapalenie spojówek (CLPC, contact lens-induced papillary conjunctivitis).

Olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek to reakcja zapalna spojówki powiekowej, najczęściej występująca na górnej powiece. Charakteryzuje się występowaniem olbrzymich brodawek, przekrwionych powiek i obfitej wydzieliny śluzowej. Symptomami są m.in.: swędzenie, zmiany jakości widzenia i dyskomfort podczas noszenia soczewek kontaktowych. Obserwuje się również często wyschniętą, zanieczyszczoną soczewkę, która przemieszcza się o 4–5 mm podczas normalnego mrugnięcia. Zwiększenie zawartość wody i zastosowanie metod utrzymywania wilgotności powierzchni pomagają zmniejszyć częstość występowania CLPC. Innymi patologicznym stanami są:

 

• zapalenie błony naczyniowej powieki (LWE, lid-wiper epitheliopathy), które objawia się pasem zmienionej tkanki zewnętrznej krawędzi spojówki, która porusza się po powierzchni oka.
• fałdy spojówkowe równoległe do brzegu powieki (LIPCOF, lid-parallel conjunctival folds). To fałdy w obszarze spojówki gałki ocznej równoległe do dolnej krawędzi powieki.

Konsekwencji noszenia źle dobranych soczewek kontaktowych lub okularów jest wiele, od tych wywołujących mały dyskomfort do znacznie poważniejszych objawów chorobowych. By ich uniknąć konieczne jest dokonywanie przez specjalistów precyzyjnych pomiarów, dostosowanie oferowanych rozwiązań do potrzeb pacjentów, a ze strony pacjentów czujność i zgłaszanie wszelkich wątpliwości i dolegliwości.