Czy powinniśmy obawiać się zeza ukrytego?

W prawidłowych warunkach mięśnie gałek ocznych znajdują się w stanie równowagi nazywanym ortoforią. Gdy podczas patrzenia na wprost zasłoni się jedno oko to pozostanie ono nadal ustawione prosto, mimo że zostało wyłączone z procesu obuocznego widzenia.

     

Ortoforia

 

Ortoforia zdarza się jednak dość rzadko. Najczęściej występują zaburzenia równowagi mięśniowej nazywane heteroforią, inaczej zezem ukrytym. W ich przypadku zasłonięcie oka powoduje, że zbacza ono w jakimś kierunku:

• gdy zbacza ku wewnątrz, stan ten nazywany jest ezoforią,
   

  Ezoforia

   
• gdy na zewnątrz – egzoforią,
• gdy ku górze – hiperforią,
• gdy ku dołowi – hipoforią,
• gdy ulega skręceniu – cykloforią.

Zez ukryty to inaczej spoczynkowe odchylenie ustawienia oczu występujące w momencie wyłączenia fuzji obrazów. Niemal u każdego człowieka występuje przewaga jednej grupy mięśni poruszających gałką oczną nad druga grupą mięśni działających antagonistycznie (w przeciwnym kierunku), a co za tym idzie skłonność do zeza. U dzieci najczęściej dochodzi do ezoforii, u dorosłych egzoforii. Duże znaczenie ma również akomodacja, której napięcie uzależnione jest od wady wzroku. U noworodków i małych dzieci najczęściej występuje nadwzroczność przyczyniająca się do napinania akomodacji wywołującej nadmierny bodziec do konwergencji. Sprzyja to przewadze mięśni prostych przyśrodkowych i powstawaniu ezoforii. W późniejszym wieku, w miarę zmniejszania nadwzroczności, a często rozwoju krótkowzroczności, powstają warunki sprzyjające pojawieniu się egzoforii.

Heteroforia jest kontrolowana za pomocą fuzji. Do momentu gdy odruch fuzyjny przy heteroforii jest w stanie utrzymać obuoczne widzenie mówimy o zezie ukrytym. Czynniki osłabiające fuzję to:

• niewyrównana wada refrakcji,
• anizometropia (różnowzroczność),
• czasowe zakrycie jednego oka,
• wstrząs fizyczny lub psychiczny,
• przemęczenie, osłabienie organizmu,

… ułatwiają one przejście zeza ukrytego w zeza jawnego.

Ustawianie oczu w prawidłowej pozycji jest dla układu wzrokowego dodatkową pracą i czasem może powodować dolegliwości astenopijne. Gdy występują mówi się, że heteroforia jest nieskompensowana. Do dolegliwości tych należy:

• zamazywanie obrazu,
• bóle głowy,
• trudności w koncentracji,
• pieczenie oczu,
• zasypianie przy pracy wzrokowej.

Jeśli wysiłek oczu jest bardzo duży, zez ukryty przechodzący w okresowy zez jawny może też wywoływać podwójne widzenie czy odruchowe zamykanie jednego oka.

 

Postępowanie w przypadku nieskompensowanej heteroforii zależy od:

• rodzaju forii,
• odległości na jakiej występuje,
• stopnia kompensacji,
• reakcji układu wzrokowego na podjęte postępowanie.

 

Do kompensowania heteroforii stosuje się:

• ćwiczenia z zakresu fuzji sensoryczno-motorycznej (zakresów komfortowego ustawiania się oczu w prawidłowej pozycji) oraz ćwiczenia wzmacniające widzenie obuoczne,
• w niektórych przypadkach heteroforii horyzontalnych (szczególnie ezoforii z bliska) możliwe jest zastosowanie dodatkowych soczewek sferycznych zmieniających stan akomodacji oczu,
• szkła pryzmatyczne ułatwiające pracę słabszym mięśniom. Ustawia się je symetrycznie przed każdym okiem, podstawą w kierunku przeciwnym do odchylenia oka,
• w rzadkich przypadkach: iniekcje toksyny botulinowej mające na celu osłabienie nadczynnych mięśni zewnątrzgałkowych lub zabieg operacyjny.

 

Badanie heteroforii

Zeza ukrytego można wykryć za pomocą:

• tzw. próby Maddoxa z użyciem krzyża i pałeczki Maddoxa (do dali) oraz skrzydła Maddoxa (do bliży),  

  Krzyż i pałeczka Maddoxa

     

  Skrzydło Maddoxa

   
• naprzemiennego Cover Testu,
• pomiaru zakres fuzji.

Szczególnie istotny, prosty i nie wymagający dodatkowej aparatury jest naprzemienny Cover Test – test polegający na naprzemiennym zasłanianiu raz jednego, raz drugiego oka (bez pozostawienia obojga oczu odsłoniętych) i obserwacji ruchów nastawczych oczu. Pozwala wykryć istnienie heteroforii zarówno na dalekie jak i bliskie odległości oraz określić jej rodzaj. Z tego względu powinien być elementem każdego standardowego badania wzroku, które ma na celu nie tylko określenie wady refrakcji ale również wykrycie innych ewentualnych zaburzeń widzenia obuocznego.